Karl Dedecius. Niemiec, który żył w języku polskim

"Tadeusz Różewicz i Karl Dedecius znali się domowo"

Kiedy siedzę z Tobą w pełnym kwiatów ogrodzie przy Reichsforsstrasse, zapominam, że mam do czynienia z człowiekiem pracującym dziesięć, a może dwanaście!, godzin na dobę, który (…) cierpliwie i systematycznie buduje nieulegający zniszczeniu most między naszymi narodami.

(z listu Tadeusza Różewicza do Karla Dedeciusa, marzec 1985 r.)

Z Łodzi do Stalingradu

- Urodziłem się w Łodzi, gdzie chodziłem do polskiego gimnazjum imienia Żeromskiego. Poza tym grałem w orkiestrze na wiolonczeli, w kwartecie na skrzypcach, w klubie dramatycznym recytowałem wiersze Tuwima. Zaczytywałem się w polskich autorach, przed wszystkim w patronie mojej szkoły - wspominał w jednej z radiowych audycji Karl Dedecius.

W opowieściach tych odtwarzał swoje skomplikowane i dramatyczne wojenne losy: junackie obozy pracy, pieszą wędrówkę ze Lwowa do Łodzi, wcielenie do niemieckiej służby pracy, a potem do Wermachtu. Po wybuchu wojny z ZSRR został zmobilizowany na front (wcześniej był muzykiem wojskowym) i wysłany pod Stalingrad.

W lutym 1943 dostał się do sowieckiej niewoli, w której spędził siedem lat.

Posłuchaj

Karl Dedecius o swoim łódzkim dzieciństwie, nauce w zróżnicowanym narodowościowo gimnazjum, o maturze w 1939 r. i wybuchu II wojny światowej, o niemieckiej służbie pracy i przeniesieniu do Werhmachtu do orkiestry pułkowej (PR, 1993) 12:52

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Posłuchaj

Karl Dedecius o swojej służbie w Werhmachcie pod Stalingradem, o niewoli rosyjskiej i o powrocie do Niemiec (PR, 1993) 13:04

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Wiersze z drugiej strony barykady

Po wojnie zamieszkał najpierw w NRD, później wyemigrował do RFN. - Był zwykłym urzędnikiem w firmie ubezpieczeniowej, pracę translatorską traktował jako swoiste hobby - mówił prof. Leszek Szaruga.

Jak dodał, Dedecius "był człowiekiem pogranicza żyjącym przynajmniej w dwóch językach: niemieckim i polskim". Co ciekawe, Dedecius znał również doskonale i język rosyjski. Nauczył się go na obozowej pryczy, czytając wiersze Lermontowa i Puszkina.

W 1959 roku, z okazji 20. rocznicy wybuchu II wojny światowej, Dedecius, ów niemiecki pracownik znanej firmy ubezpieczeniowej, postanowił uczcić pamięć swoich rówieśników poległych po drugiej stronie barykady. - Chciałem dowiedzieć się, jak odczuwali świat, zanim polegli - wspominał. Zajął się zatem przełożeniem na niemiecki liryków polskich żołnierzy-poetów. Przetłumaczone wiersze, między innymi Baczyńskiego, Gajcego, złożyły się na antologię "Płonące groby".

Powiązany Artykuł

Krzysztof Kamil Baczyński. Serwis specjalny Polskiego Radia

Biblioteka polska

Był to (obok innego tomiku: "Lekcja ciszy") początek, jak się miało okazać, jednej z najważniejszych w ubiegłym wieku niemiecko-polskich przygód translatorskich. Dzięki Karolowi Dedeciusowi Niemcy poznali między innymi Herberta, Miłosza, Szymborską, Różewicza czy Leca.

Karl Dedecius przez kolejne lata wytrwale i z uporem przekładał najcenniejsze utwory literatury polskiej - krajowej i emigracyjnej - układał z nich antologie poezji i prozy, tłumaczył też polską eseistykę, publicystykę i satyrę, pisał eseje i wydawał własne książki w Polsce i w Niemczech. Jednym z dzieł jego życia jest, wydawana w Niemczech w latach 1982-2000, 50-tomowa "Biblioteka polska", zawierająca kanon literatury polskiej według jego wyboru.

W 1980 roku Dedecius został założycielem i pierwszym dyrektorem (do 1998) Deutsches Polen-Institut (Niemiecki Instytut Kultury Polskiej) w Darmstadt, który zajmuje się popularyzacją polskiej twórczości w Niemczech oraz kontaktami między oboma narodami.

Posłuchaj

Karl Dedecius o tłumaczeniach poezji i prozy polskiej na niemiecki, o tomiku "Lekcja ciszy. Młoda poezja polska" i książce-antologii "Płonące groby" oraz o przyjaźni z prof. Kazimierzem Wyką (PR, 1993) 13:47

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Posłuchaj

Karl Dedecius o poezji Adama Mickiewicza, Zbigniewa Herberta oraz o przyjaźni z Tadeuszem Różewiczem (PR, 1993) 14:30

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

"Doskonała robota translatorska"

- To naprawdę wielkie szczęście dla poezji, jeśli zdarza się jej tłumacz tak świetny i tak wierny od tylu lat - mówiła o Dedeciusie w jednej z archiwalnych audycji Wisława Szymborska. - Cierpliwy humanista, ambasador literatury polskiej w niemieckojęzycznym obszarze świata, przedstawiciel pokolenia, które poznało wojnę w całym jej okrucieństwie, a teraz buduje dzieło pojednania - dodawał do tej charakterystyki Artur Międzyrzecki.

Pochwał nie szczędził również Stanisław Barańczak. - Jest przykładem doskonałej roboty translatorskiej. Jego technika tłumaczenia jest czymś, co można podziwiać. Dedecius dokonał już w tej chwili popularyzacji literatury polskiej na skalę taką, jak się nie udało chyba żadnemu innemu tłumaczowi w jakimkolwiek kraju. Obfitość jego przekładów, dobór autorów z różnych epok, czasami bardzo trudnych językowo, jest rzeczą godną najwyższego podziwu - mówił poeta.

Posłuchaj

O Karlu Dedeciusie mówią Artur Międzyrzecki, Wisława Szymborska, Stanisław Barańczak i Włodzimierz Odojewski (RWE, 1991) 17:34

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

W wierszu "Do K.D." poświęconym Karlowi Dedeciusowi Tadeusz Różewicz pisał:

Moją pamięć

tłumaczysz

na pamięć własną (…)

wydobywasz z wiersza wiersz

Źródło: Polskie Radio

Cytaty za: Karl Dedecius "Europejczyk z Łodzi", Kraków 2008.