Maria z Czartoryskich Wirtemberska - arystokratka, filantropka, powieściopisarka

Kariera literacka

Wirtemberska była osobą o wielu zainteresowaniach. Uwielbiała muzykę, teatr, malarstwo, a w wolnych chwilach poświęcała się szydełkowaniu i haftowaniu. Prowadziła także działalność charytatywną, w Puławach założyła szkółkę dla wiejskich chłopów.

Jednak literatura była jej największą pasją. Czytała dzieła najwybitniejszych pisarzy tamtych czasów, przekładała teksty na język polski, ale przede wszystkim sama pisała.

W 1816 roku ukazała się drukiem "Malwina, czyli domyślność serca". Książka wyszła anonimowo, jednak ówczesne elity doskonale zdawały sobie sprawę z tego, kim była autorka. Powieść okazała się sukcesem. Pisarka za cel postawiła sobie jak najwierniejsze przedstawienie w utworze ówczesnego społeczeństwa polskiego. Książka jest, więc wypełniona balami, intrygami, plotkami.

Akcja kręci się wokół uczucia Malwiny i Ludomira. Co ciekawe, za postacią Malwiny tak naprawdę kryje się sama autorka. Bohaterka przypomina Wirtemberską z wyglądu i tak jak ona wychodzi młodo za mąż za człowieka niegodziwego, porywczego.

REKLAMA

W latach 1816-1818 powstały "Niektóre zdarzenia, myśli i uczucia doznane za granicą". Utwór ten inspirowany jest bardzo popularną w ówczesnym czasie, "Podróżą sentymentalną" Laurence ’a Sterne’a. Wirtemberska jest także autorką "Powieści wiejskich"- podręcznika dla dzieci.

Rys biograficzny

Na świat przyszła w Warszawie i początkowo wychowywała się w tamtejszym Pałacu Błękitnym. Jej matką była Izabela z Flemmingów - skandalistka, założycielka pierwszego w Polsce muzeum – i Adam Kazimierz Czartoryski. Niektórzy badacze podają, że była owocem romansu Izabeli z królem Stanisławem Poniatowskim.

Miała szóstkę rodzeństwa. Jej bratem był Adam Jerzy Czartoryski – późniejszy polityk, założyciel obozu konserwatywno-liberalnego zwanego Hotelem Lambert". W 1782 roku przeniosła się wraz z rodziną do Puław – ważnego ówczesnego ośrodka życia politycznego i kulturalnego. Tam stykała się z takimi postaciami, jak poeci Julian Ursyn Niemcewicz i Franciszek Dionizy Kniaźnin.

Dwa lata później – zgodnie z wolą matki – wzięła ślub z księciem Ludwikiem Würtemberg-Montbéliard. Małżeństwo nie było udane – Maria nie kochała męża, a on sam cieszył się opinią człowieka zdegenerowanego, porywczego, rozrzutnego. Ponadto znęcał się psychicznie i fizycznie nad żoną.

REKLAMA

16 stycznia 1792 roku Maria urodziła syna – Adama. Niedługo później doszło do rozwodu, a pisarka została zmuszona do zostawienia dziecka pod opieką ojca. Jednym z powodów rozpadu małżeństwa było to, że książę dopuścił się zdrady kraju podczas wojny polsko-rosyjskiej z 1792 roku.

W kolejnych latach najwięcej czasu spędzała w Warszawie, wyjeżdżając latem do Puław, a zimą do Wiednia. W latach 1808-1816 prowadziła własny salon literacki – zwany "błękitnymi sobotami", a także uczęszczała na spotkania Towarzystwa Iksów, które skupiało osoby z kręgów społeczno-kulturalnych Królestwa Polskiego. Działała w Izbie Edukacyjnej i Towarzystwie Dobroczynności. Po powstaniu listopadowym przebywała w Galicji, a w 1837 przeniosła się do Paryża, gdzie mieszkał już jej brat Adam. Zmarła na cholerę 21 października 1854 roku.

Julia Budzisz

Bibliografia:

REKLAMA

• Marek Adamiec, Maria Wirtemberska, Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej, https://literat.ug.edu.pl/autors/wirtem.htm, data dostępu: 12.03.2021.
• Maria Anna z ks. Czartoryskich księżna Wirtemberska, Malwina, czyli domyślność serca, wstęp Konstanty Wojciechowski, https://pl.wikisource.org/wiki/Malwina_czyli_domy%C5%9Blno%C5%9B%C4%87_serca/ca%C5%82a_ksi%C4%85%C5%BCka, data dostępu: 12.03.2021.
• Beata Kurządkowska, Między rzeczywistością a fikcją w relacji z podróży Marii Wirtemberskiej "Niektóre zdarzenia, myśli i uczucia doznane za granicą", Prace Literaturoznawcze 1, s. 35-38.