Order Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika

Ku czci patrona ojczyzny

Odznaczenie tym Orderem odbywało się raz do roku, 8 maja, w dniu święta upamiętniającego świętego Stanisława, a miejscem nadania były uroczystości w kościele św. Krzyża w Warszawie. Order ten był oficjalnym odznaczeniem polskim aż do 1830 roku... od roku 1831 został włączony do znaków zaszczytnych Cesarstwa Rosyjskiego.

W kolejnych okresach państwa polskiego zmieniała się też nazwa Orderu. W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, do roku 1795, nosił pełną nazwę Orderu Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika. Dość powiedzieć, że plany utworzenia tego Orderu musiały powstać na kilka miesięcy wcześniej, prawdopodobnie w okresie koronacji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Stworzenie insygniów, statutu i tytulatury, a także wyznaczenie pierwszych kawalerów były gotowe na 8 maja, kiedy to w polskim Kościele katolickim celebrowane są uroczystości ku czci jednego z najważniejszych patronów naszej ojczyzny. Już dzień po ustanowieniu Orderu odbyło się pierwsze jego nadanie - 8 maja 1765 roku.

Za zasługi dla kraju

Pierwszym Wielkim Mistrzem został sam Król. Kawalerami były osoby odznaczające się zasługami w służbie publicznej, w działaniu na rzecz jedności i chwały królestwa i polskiej państwowości. Wszyscy kawalerowie musieli udowodnić wielopokoleniowe czteroherbowe szlacheckie pochodzenie, zarówno po mieczu jak i po kądzieli, co nadawało Orderowi rycerskiego charakteru. Szlachectwo było też nobilitacją do pełnienia urzędów państwowych - cywilnych i wojskowych. Warto dodać, że Order ten wzorowany był w swojej stylistyce na Orderze Świętego Henryka, najwyższym wojskowym odznaczeniu Królestwa Saksonii.

Order Świętego Stanisława był niejako zachętą do działań pozwalających na otrzymanie najwyższego polskiego odznaczenie - Orderu Orła Białego. Co ciekawe, kawalerowie ograniczeni był zapisem na posiadanie jakiegokolwiek orderu zagranicznego... co było nagminnie łamane. Kapituła Orderu złamała także statutowe ustalenie nie więcej niż 100 kawalerów, których, jak się okazało, było ponad 10 razy więcej... do 1795 roku odznaczono 1666 kawalerów.

REKLAMA

Ten pierwszy etap funkcjonowania odznaczenia nie posiadał podziału na klasy - odznaka orderowa, gwiazda wi wstęga stanowiły jedyny wzór bez różnicowania starszeństwa. Szeroka Wstęga, czerwona z białymi krawędziami, zwieńczona była kokardą. W odróżnieniu od Orderu Orła Białego wieszana była od prawego ramienia do lewego boku.

Order Świętego Stanisława

W okresie po III rozbiorze Polski wszystkie ustanowione wcześniej odznaczenia polskie uległy likwidacji, czy raczej zawieszeniu, jak się historycznie okazało. W Księstwie Warszawskim, od 1809 do 1815 roku, Fryderyk August I wznowił przyznawanie Orderu i nadał mu nieco zmienioną nazwę - Order Świętego Stanisława. Monarcha Księstwa odznaczył nim jedynie 18 kawalerów, z których najbardziej znanymi byli: poseł i wolnomularz Stanisław Breza, minister spraw wewnętrznych Jan Paweł Łuszczewski, minister policji Aleksander Potocki, dramaturg i powieściopisarz Julian Ursyn Niemcewicz, wielki koniuszy królewski i szambelan Napoleona Aleksander Stanisław Potocki, nadzwyczajny radca stanu Rajmund Rembieliński, senator-wojewoda Stanisław Kostka Zamoyski, minister skarbu Tadeusz Matuszewicz, radca stanu i członek Najwyższej Komisji Ignacy Sobolewski czy generał dywizji armii Ludwik Michał Pac.

Ostatnim okresem świetności Orderu było Królestwo Polskie w latach 1815 - 1830. Także teraz została zmieniona jego nazwa na Order Polski Świętego Stanisława... nastąpiła jednak dość znacząca różnica w postaci Wielkich Mistrzów Orderu, którymi zostali carowie z dynastii Romanowów - Aleksander I i Mikołaj I. Stało się tak ze względu na fakt, że byli oni też tytularnymi Królami Polski. Co ciekawe, podobnie do podziałów w odznaczeniach rosyjskich, Order podzielono na cztery klasy, których otrzymywanie odbywało się na zasadach wstępujących, począwszy od najniższej do najwyższej klasy.

Order Odrodzenia Polski

Po 1830 roku Order ten stracił swoje wcześniejsze nazewnictwo i znaczenie polskie, a carowie włączyli go do odznaczeń rosyjskich pod nazwą Order Świętego Stanisława. Co ważne, pod odzyskaniu przez Polskę niepodległości, władze nie restytuowały tego orderu - nadal istniał jako odznaczenie rosyjskie. Natomiast w jego miejsce wprowadzono podobne w wyglądzie odznaczenie - Order Odrodzenia Polski.

REKLAMA

Ciekawostką niech pozostanie fakt, że od drugiej połowy XX wieku powstało kilka kapituł twierdzących, że są kontynuatorami tradycji Orderu Świętego Stanisława... powołało się też kilku samozwańczych Wielkich Mistrzów szafujących historycznym wyborem i odznaczaniem kawalerów.

Historycznie idea Orderu nawiązywała do faktów związanych z postacią świętego Stanisława Biskupa i Męczennika - zachęcamy do przeszukania Internetu i poznania dokonań jednego z patronów Polski.

PP