August Zamoyski. Rzeźbiarz, rowerzysta i reżyser amator
19 maja 1970 roku we francuskim Saint-Clar-de-Rivière zmarł rzeźbiarz August Zamoyski. Był człowiekiem, który nie bał się podejmować odważnych i niekonwencjonalnych decyzji: jego pierwszy ślub doprowadził do wydziedziczenia artysty, a o jego podróży rowerowej z Paryża do Zakopanego pisały wszystkie polskie gazety.
2024-05-19, 05:40
Czarna owca arystokratycznego rodu
August Zamoyski urodził się 28 czerwca 1893 roku we wsi Jabłoń mieszczącej się w województwie lubelskim, jako syn Tomasza i Ludmiły Zamoyskich herbu Jelita. Miał dwie siostry – Elfrydę i Elżbietę.
Przyszły artysta uczył się rzemiosła u lokalnego stolarza i kowala. Jego pierwszą rzeźbą była żelazna figurka krokodyla wykuta około roku 1913. Obecnie możemy ją podziwiać w Muzeum Augusta Zamoyskiego w Jabłoniu. Od dziecka był bardzo aktywny i kochał sport – pływał, jeździł konno i na rowerze, biegał, a także żeglował.
Zamoyski w 1912 roku ukończył Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego, a później wyjechał na studia do Szwajcarii i Niemiec. Rzeźbiarzowi nie udało się ukończyć nauki, ponieważ wybuchła I wojna światowa, a on sam dostał się do niemieckiej niewoli i wkrótce potem zachorował na cholerę. Jedna z ciotek chłopaka odnalazła go i umożliwiła mu wyjazd do jednego z berlińskich szpitali wojskowych.
REKLAMA
- Tam zdarzyła się niezwykła historia. Dla chorych żołnierzy występowała gościnnie Rita Sacchetto, wówczas światowej sławy tancerka, o wiele starsza od Zamoyskiego. Obydwoje zakochali się w sobie tak bardzo, że postanowili zostać razem. Ku ogromnej rozpaczy rodziny Zamoyskich, która wielokrotnie interweniowała w tej sprawie – mówiła historyk sztuki Zofia Kossakowska-Szanajca w audycji z cyklu "Biografia dźwiękowa".
Posłuchaj
Para wzięła ślub 5 maja 1917 roku. To właśnie Sacchetto namówiła Zamoyskiego do poświęcenia się rzeźbiarstwu – przez wiele lat była zresztą jego muzą, a ich związek zaowocował między innymi dziełem "Łza" z 1917 roku.
Kamerzysta o sportowym zacięciu
Około roku 1918 Zamoyski wraz z żoną zamieszkał w Zakopanem. Tam, wraz z Leonem Chwistkiem, Tytusem Czyżewskim i Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, utworzył nowy nurt w polskiej sztuce i literaturze - formizm. Przedstawiciele tego kierunku sprzeciwiali się naturalizmowi, a inspirował ich ekspresjonizm, futuryzm i podhalańskie malarstwo na szkle. Z tamtego okresu pochodzi cykl rzeźb Zamoyskiego "Ich dwoje".
Na początku lat 20. Zamoyski wyjechał do Stanów Zjednoczonych, a w 1923 roku osiadł we Francji. Nie porzucił jednak swoich kontaktów z Polską - często odwiedzał Zakopane, gdzie wciąż miał własną pracownię. Zmienił się jego stosunek do sztuki - porzucił formizm na rzecz realizmu. W 1924 roku rozwiódł się także ze swoją żoną.
REKLAMA
Rzeźbiarz cały czas pozostawał blisko związany ze światem sportu – startował w biegach na 18 i 30 km na nartach, w biegach na wytrzymałość i w sztafetach. Jego najbardziej spektakularnym osiągnięciem sportowym było pokonanie na rowerze trasy dzielącej Paryż od Zakopanego. Zamoyski wystartował ze stolicy Francji 7 sierpnia 1925 roku – podróż (obejmująca 2928 km) zajęła mu dwadzieścia jeden dni. Wydarzenie było szeroko komentowane zarówno w prasie polskiej, jak i zagranicznej. Był to jego ostatni wyczyn - w 1926 roku Zamoyski uległ poważnemu wypadkowi samochodowemu, który okaleczył mu nogę.
Prócz sztuki i sportu artysta interesował się także filmem. We Francji zakupił kamerę, za pomocą której kręcił później swoich znajomych – między innymi Maxa Jacoba, Artura Rubinsteina i Witkiewiczów. Gdy w 2015 roku likwidowano emigracyjny dom rzeźbiarza, odnaleziono ponad sto rolek filmowych. Z uzyskanych materiałów historyk filmu i reżyser Marcin Giżycki stworzył film "Rzeźbiarz za kamerą. Filmowe pasje Augusta Zamoyskiego".
Portret Augusta Zamoyskiego, autor Stanisław Ignacy Witkiewicz, 1922 r., Żr. muzeum.slupsk.pl/domena publiczna Za dnia pedagog, w nocy zaś hodowca bydła
W latach 30. Zamoyski odziedziczył swój rodzinny majątek w Jabłoniu. Wśród tamtejszych chłopek wypatrzył Wierkę i Frankę, które później były jego muzami. Ich podobizny można dostrzec w takich rzeźbach, jak "Głowa Wierki" (1936) i "Rhea, czyli w półmroku tego świata" (1943).
REKLAMA
- Kiedy Niemcy zbliżali się do Paryża, Zamoyski pozostawił swoje rzeźby i postanowił wyjechać do Nowego Jorku. Los chciał inaczej. Artysta nie mógł się dostać na żaden statek płynący do Stanów Zjednoczonych. Jedyny statek, który mu się nawinął, zmierzał do Brazylii. W ten sposób Zamoyski w 1940 roku znalazł się w Brazylii, gdzie mieszkał przez lat piętnaście – opowiadała Zofia Kossakowska-Szanajca na antenie Polskiego Radia.
Zamoyski w Ameryce Południowej został wkrótce po przyjeździe profesorem Szkoły Sztuk Pięknych w Rio de Janeiro, a później sam założył szkołę rzeźby w Sao Paulo. W styczniu 1941 roku ożenił się z malarką i scenografką Izabelą Paes Leme. Wraz z żoną założył ranczo i hodował bydło. Jedną z najbardziej znanych rzeźb artysty z tego okresu jest "Nu", która obecnie znajduje się w Muzeum Sztuki Współczesnej w mieście Pampulha.
W połowie lat 50. Zamoyski rozstał się z malarką i wyjechał do Paryża. Tam zaczął tworzyć dzieła ekspresjonistyczne, często o tematyce religijnej. W 1959 roku ożenił się z historyczką literatury rosyjskiej Heleną Peltier. Para osiadła we francuskim Sant-Clar-de-Riviere, gdzie artysta zmarł w 1970 roku. Przed śmiercią udało mu się wykuć swój nagrobek – rzeźbę "Zmartwychwstanie".
Jb
REKLAMA
Bibliografia:
1. August Zamoyski, Muzeum Literatury, https://zamoyski.muzeumliteratury.pl/14/.
2. Iwona Konieczna, 95 lat temu rzeźbiarz August Zamoyski przejechał na rowerze z Paryża do Zakopanego, https://dzieje.pl/wiadomosci/95-lat-temu-rzezbiarz-august-zamoyski-przejechal-na-rowerze-z-paryza-do-zakopanego.
3. Prof. Dr hab. Lechosław Lameński, August Zamoyski, https://www.augustzamoyski.eu/august_zamoyski.php.
4. August Zamoyski, https://culture.pl/pl/tworca/august-zamoyski.
REKLAMA