Ze Lwowa do Wilanowa i Gdańska. Peregrynacje pomnika Jana III Sobieskiego
Monument przedstawiający jednego z najsłynniejszych polskich królów odsłonięto we Lwowie 20 listopada 1898 roku. Tam pomnik stał do 1945 roku, następnie przez kilkanaście lat znajdował się w Warszawie. I chociaż już od ponad pół wieku można go podziwiać w Trójmieście, do dziś nie wiadomo, dlaczego monument trafił akurat na Pomorze.
2024-11-20, 05:50
"Królowi Janowi III Miasto Lwów"
Powiązany Artykuł
Odsiecz wiedeńska - ratunek dla chrześcijańskiej Europy
Pomysł wzniesienia monumentu powstał kilkanaście lat wcześniej w kręgu Rady Miejskiej Lwowa, która w ten sposób chciała uczcić dwusetną rocznicę odsieczy wiedeńskiej wypadającej w 1883 roku. Inicjatywa miała również podkreślić związki króla z miastem. Jan III Sobieski bowiem często odwiedzał Lwów, był także właścicielem jednej z lokalnych kamienic (obecnie budynek nosi nazwę Kamienicy Królewskiej). Jego rodzina natomiast miała w okolicy rozległe włości.
Zobacz także: Nie tylko wiedeńska wiktoria. Waleczne życie Jana III Sobieskiego
Wkrótce przed radnymi pojawiły się pierwsze wyzwania – należało zebrać fundusze, a także znaleźć odpowiedniego artystę. Rozwiązanie tych problemów zajęło organizatorom kilka lat. Ostatecznie na wykonawcę pomnika wybrano rzeźbiarza Tadeusza Barącza, który pod koniec lat 80. XIX w. przystąpił do pracy.
Monument składa się z dwóch części - figury Jana III Sobieskiego i podstawy. Początkowo posąg miał być wykonany z kamienia, ostatecznie jednak zdecydowano się na brąz. Uznano bowiem, że metal lepiej oddaje majestat władcy. Cokół natomiast wykuto z szarego piaskowca.
REKLAMA
Król – ubrany w żupan i kontusz, czyli elementy tradycyjnego polskiego stroju szlacheckiego – został przedstawiony na koniu. Sobieski ma na głowie podbitą futrem czapkę z piórem, w lewej ręce trzyma cugle, a w prawej buławę. Konia uwieczniono w ruchu, podczas próby przeskoczenia szańców. Na podstawie natomiast zamontowano tablice inskrypcyjne. Na jednej z nich znajduje się królewska tarcza herbowa oraz herb Sobieskich, na innej widnieje dedykacja: "Królowi Janowi III Miasto Lwów".
Powiązany Artykuł
Jan III Sobieski, zwycięzca spod Wiednia
Parada, wykłady i "Halka"
W latach 90. XIX w. Rada Miejska ustaliła, że pomnik stanie na skwerze na Wałach Hetmańskich, które obecnie noszą nazwę Alei Wolności. Datę odsłonięcia monumentu wyznaczono wówczas na 18 września 1898 roku.
Kilka dni przed planowanym wydarzeniem rozegrała się jednak tragedia. 10 września 1898 roku włoski anarchista Luigi Lucheni zamordował austriacką cesarzową Elżbietę Bawarską, znaną również jako Sissi. Z powodu ogłoszonej w państwie żałoby (w XIX wieku miasto bowiem leżało w granicach Austro-Węgier), Rada Miejska Lwowa zdecydowała się przesunąć odsłonięcie pomnika.
REKLAMA
Pomnik Jana III Sobieskiego we Lwowie. Zdjęcie zostało zrobione przed II wojną światową. Źródło: NAc/Domena publiczna Ostatecznie uroczystości odbyły się 20 listopada. Rozpoczęła je msza święta w Bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, a zakończył wielki pochód uczniów miejscowych szkół, członków różnych lokalnych stowarzyszeń i przedstawicieli wielu grup zawodowych (pojawili się między innymi strażacy, dziennikarze i policjanci). W obchodach uczestniczyli również delegaci przybyli na przykład z Krakowa, Tarnopola, Żółkwi i Przemyśla. Przez cały dzień w różnych częściach miasta można było wysłuchać wykładów poświęconych Janowi III Sobieskiemu. Gdy zapadł zmierzch, pomnik został oświetlony reflektorami z kolorowymi przeźroczami. Zaproszeni goście natomiast uczestniczyli w spektaklu "Halka" Stanisława Moniuszki, wystawionym w Teatrze Skarbkowskiego. Na specjalnej wystawie mogli również podziwiać oryginalne dokumenty należące do XVII-wiecznego króla.
Na gdańskim rynku
Monument polskiego władcy stał we Lwowie do 1945 roku, gdy miasto znalazło się w granicach Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
- Uznano wówczas, że postać Jana III Sobieskiego jest obca obywatelom radzieckiej republiki Ukrainy i pomnik przekazano Polsce - wyjaśnił historyk Adam Koperkiewicz w audycji Janusza Weissa z cyklu "Wszystko, co chciałbyś wiedzieć i nie boisz się zapytać".
Posłuchaj
Monument trafił do Warszawy i stanął w parku pałacu wilanowskiego. Wraz z nim do Polski przywieziono również inne pochodzące ze Lwowa pomniki: komediopisarza Aleksandra Fredry i poety Kornela Ujejskiego. Wywieziono je kolejno do Wrocławia i Szczecina.
REKLAMA
W stolicy posąg króla znajdował się przez kilkanaście lat - w latach 60. zdecydowano się go przetransportować do Gdańska. Jak wspominał na antenie Polskiego Radia zastępca dyrektora Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie dr Piotr Szpanowski, do dziś nie wiadomo, dlaczego monument trafił na Pomorze.
- Nie udało nam się odnaleźć dokumentu i decyzji w tej sprawie. Z tego co wiem, o pomnik zabiegały też Kraków i Wrocław – dodał.
Posłuchaj
26 czerwca 1965 roku odbyło się uroczyste odsłonięcie monumentu na jednym z głównych gdańskich placów – Targu Drzewnym. Pomnik był jednak niekompletny – większość oryginalnych tablic z inskrypcjami zaginęła bowiem podczas wojny. Udało się odnaleźć jedynie tablicę z dedykacją: "Królowi Janowi III Miasto Lwów" – zamontowano ją jednak dopiero po 1989 roku. W 1997 roku rzeźbiarz Czesław Gajda odtworzył brakujące tablice. Pomnik Jana III Sobieskiego można podziwiać w Gdańsku do dziś.
jb
REKLAMA
REKLAMA