Pomnik Bohaterów Getta - w piątą rocznicę wybuchu powstania

Tragedia i odwaga powstania

Pomnik ten był drugim monumentem poświęconym tym tragicznym i heroicznym czynom. Pierwszy pomnik odsłonięto już 16 kwietnia 1946 roku z inicjatywy Centralnego Komitetu Żydów w Polsce.

Miejscem upamiętnienia powstańców był plac przy ulicy Zamenhofa 19 na warszawskim Muranowie, gdzie stała w czasie wojny kamienica z siedzibą warszawskiej Żydowskiej Rady Starszych - Judenrat - organizacji powołanej przez nazistowskie władze niemieckie z przeznaczeniem administrowania społecznością żydowską w ramach zamkniętego getta.

Powiązany Artykuł

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

W okresie bezpośrednio powojennym w miejscu tym znajdowały się symboliczne groby bojowników getta. Ten pierwszy pomnik był architektonicznym pomysłem znanego architekta Leona Suzina. Dwie części pomnika zwracają uwagę na istotę upamiętnienia, odnosząc się słowem i elementem do tragicznych wydarzeń czasu wojny.

Walka o godność i wolność

Tym elementem są dwie wyraziste w wyglądzie płyty upamiętniające włazy do kanałów, z których korzystali bojownicy powstania. Pierwszy właz jest też tablicą z napisem w językach polskim, hebrajskim i jidysz: "Tym, którzy polegli w bezprzykładnej bohaterskiej walce o Godność i Wolność narodu żydowskiego, o Wolną Polskę, o wyzwolenie człowieka – Żydzi Polscy". Ta część pomnika, nieco wyniesiona nad powierzchnię i wsparta na obrzeżu z czerwonego piaskowca z okalającym rysunkiem czerwonych cegieł symbolizuje krew przelaną w walce. Jest też nawiązaniem do drugiej części pomnika, która jeszcze bardziej nawiązuje do symboliki judajskiej. Jej elementem jest właz z wyrytą gałązką palmową jako symbolem męczeństwa oraz literą "B" (bet) - pierwszej litery najważniejszej księgi Tory.

REKLAMA

Wyraz pomnika, jakkolwiek znaczący i symboliczny, uznany został za formę dość minimalistyczną. Stąd już w czasie jego odsłonięcia podjęto decyzję o budowie znacznie większego monumentu, którego forma swoją bryła już z daleka osadza istotę pamięci bohaterów powstania w getcie warszawskim. Twórcą tej budowli był znany rzeźbiarz żydowski Natan Rapaport, a w skład Komisji Budowy Pomnika weszli Adolf Berman, Icchak Cukierman i Bernard Falk. Od strony osadzenia architektonicznego projekt był ponownie opracowywany przez Leona Suzina, twórcę pierwszego pomnika. Całość w zwartej formie składa się z trzech części, z których każda prowadzi swoją wyrazistą narrację symboliki historycznych zdarzeń.

Symbol heroicznego zrywu

Pierwszym, najbardziej wyrazistym elementem, jest symbolika muru getta warszawskiego, który ma też swoje reminiscencje symboliki Ściany Płaczu w Jerozolimie oraz dalekie odniesienie do ściany komunardów na paryskim cmentarzu Père-Lachaise. Mur ten od strony zachodniej przedstawia wymowną płaskorzeźbę grupy żydowskich bojowców. Formacja ta zatytułowana "Walka" jest bezpośrednią egzemplifikacją wspaniałego i heroicznego zrywu powstania w getcie warszawskim w kwietniu 1943 roku. Poszczególne postaci płaskorzeźby trzymają w rękach pistolety, granaty, butelki z benzyną. Jest też młoda Żydówka z dzieckiem na ręku, a całość spinają płomienie symbolizujące podpalone przez Niemców getto.

Symbol zagłady

Druga część pomnika, od strony wschodniej, prezentuje kamienną płaskorzeźbę zatytułowaną "Pochód" i jest to pochód na zagładę, pochód kobiet, dzieci i starców, Żydów doświadczonych niewyobrażalnym cierpieniem i męczeństwem. Tu też można dostrzec niezwykle wyraźną symbolikę niemieckich hełmów jako przedstawienie sprawców zbrodni na narodzie żydowskim.

W swojej trzeciej części pomnik prezentuje dwie siedmioramienne menory. Te wykonane z brązu pełnią tu rolę także zapalanych w czasie rocznicowych uroczystości zniczy pamięci. Umieszczona pośrodku płyta z czarnego marmuru nosi napis w językach polskim, jidysz i hebrajskim: "Naród żydowski swym bojownikom i męczennikom".

REKLAMA

Dość powiedzieć, że piękno i klasa monumentu, uznane przez wielu znawców sztuki XX wieku, zostały podkreślone postawieniem Muzeum Historii Żydów Polskich w 2013 roku, po jego zachodniej stronie. Natomiast w 2019 roku miejsce tych historycznych upamiętnień otrzymało decyzją Rada Warszawy nazwę placu Bohaterów Getta Warszawskiego. Zachęcamy do osobistego wyrażenia szacunku złożonej w tym miejscu pamiątce żydowskiego bohaterstwa.

PP