Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych

Dla Polski i wielu innych społeczeństw Europy porozumienie zawarte przez ministrów spraw zagranicznych Wiaczesława Mołotowa (ZSRS) i Joachima von Ribbentropa (III Rzesza) oznaczało utratę niepodległości, kilka milionów ofiar, straty terytorialne i materialne oraz wieloletnie zniewolenie.

Pakt pomiędzy dwoma totalitaryzmami

Częścią niemiecko-sowieckiego paktu o nieagresji był utajniony przed światową opinią publiczną protokół dodatkowy, określający podział "sfer wpływów" obu mocarstw w Europie Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Oznaczały one de facto czwarty rozbiór Polski. Miał on nastąpić "w drodze przyjacielskiej zgody", "wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu". Niemcy mieli zaanektować Wolne Miasto Gdańsk, w sowieckiej strefie wpływów miały się znaleźć Finlandia, Estonia i Łotwa.

Symbolicznym zwieńczeniem współpracy dwóch totalitaryzmów była wspólna defilada armii sowieckiej i niemieckiego Wehrmachtu, która odbyła się 22 września 1939 r. w Brześciu nad Bugiem. Wkrótce skorygowano postanowienia z 23 sierpnia i pozostawiono Litwę w sowieckiej strefie. Granicę wschodnią niemieckiej okupacji przesunięto na wschód, z linii Wisły na linię Bugu oraz Sanu.

Pakt pomiędzy dwoma totalitaryzmami przyczynił się nie tylko do wybuchu II wojny, lecz również do podziału Europy, Holokaustu, ludobójstw, zesłań i przesiedleń wielu milionów osób.

Europa pamięta

23 września 2008 r. Parlament Europejski w Strasburgu ustanowił Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych, który jest obchodzony 23 sierpnia. Po raz pierwszy w Polsce obchodzono go 11 lat temu – 23 sierpnia 2011 r. podpisano "Deklarację Warszawską". Jej sygnatariusze akcentowali m.in. konieczność podtrzymywania w pamięci Europejczyków konsekwencji działań reżimów totalitarnych i wezwali Unię Europejską do prowadzenia dokumentacji związanej z tymi zbrodniami.

REKLAMA

W następnych latach obchody odbywały się na Litwie, Łotwie, w Estonii oraz na Węgrzech. Bohaterami kampanii byli m.in. polski pisarz i więzień komunistycznego więzienia Kazimierz Moczarski, autor "Rozmów z katem", czy Milada Horákova – ofiara mordu sądowego popełnionego w 1950 r. przez komunistyczny trybunał w Pradze.

Postaciami, które stały się bohaterami kampanii społeczno-edukacyjnych Europejskiego Dnia Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu, byli również: Juliana Zarchi – Litwinka niemiecko-żydowskiego pochodzenia, prześladowana przez oba totalitaryzmy, Péter Mansfeld – najmłodsza ofiara represji po Rewolucji Węgierskiej 1956 r., oraz belgijska Żydówka Mala Zimetbaum i Polak Edward Galiński – para zakochanych, którzy poznali się w niemieckim obozie Auschwitz-Birkenau.

Europejska Sieć Pamięć i Solidarność

Kluczowym organizatorem działań w Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych jest od 2010 r. Europejska Sieć Pamięć i Solidarność (ENRS), której sekretariat znajduje się w Warszawie. Jest to międzynarodowe przedsięwzięcie, które bada, dokumentuje oraz upowszechniania wiedzę o historii Europy XX wieku i sposobach jej upamiętniania, ze szczególnym uwzględnieniem okresu dyktatur, wojen i społecznego sprzeciwu wobec zniewolenia.

- Od lat ENRS organizuje kampanie społeczno-edukacyjne Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych. Chcemy przybliżać ludziom tragiczne konsekwencje paktu Ribbentrop-Mołotow - mówiła Polskiej Agencji Prasowej Małgorzata Feusette-Czyżewska z Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność. - Elementami kampanii są spoty. Ich bohaterowie doświadczyli totalitarnej przemocy i prześladowań. W tym roku bohaterką spotu jest Doina Cornea. Ta rumuńska dysydentka sprzeciwiała się krwawej dyktaturze Nicolae Ceaușescu. W listach do Radia Wolna Europa tłumaczyła światu, jak faktycznie wygląda komunistyczny totalitaryzm w Rumunii. Była za to represjonowana i aresztowana.

REKLAMA

Jak dodała Małgorzata Feusette-Czyżewska, istotnym elementem wizualnym kampanii przypominającej Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych są przypinki z czarną wstążką. ENRS będzie dystrybuować je w muzeach i miejscach pamięci.

Państwami członkowskimi ENRS są: Polska, Rumunia, Słowacja i Węgry. W gremiach doradczych zasiadają również przedstawiciele Albanii, Austrii, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy i Gruzji.

PAP/jp/mat. prom.