Nie żyje Michaił Gorbaczow. Jego rządy wyznaczyły kres ZSRR. Od pieriestrojki do puczu Janajewa
W wieku 91 lat zmarł ostatni przywódca ZSRR - Michaił Gorbaczow. 24 sierpnia 1991 roku Michaił Gorbaczow ustąpił ze stanowiska sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego. Był to skutek nieudanych reform i puczu, który doprowadził do osłabienia jego autorytetu. Oznaczało to faktyczny koniec komunistycznego imperium.
2022-08-31, 05:40
"Jawność" i "przebudowa"
Gorbaczow objął władzę w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w 1985 roku, w trudnym dla kraju momencie – gospodarka państwowa przeżywała załamanie, a jego kontakty z Zachodem uległy znaczącemu pogorszeniu po interwencji radzieckiej w Afganistanie w 1979 roku.
Posłuchaj
Wkrótce po objęciu urzędu Gorbaczow zainicjował "pieriestrojkę", czyli "przebudowę" państwa. Był to szereg wielostronnych reform zakładających zwiększenie swobód obywatelskich w kraju, modernizację gospodarki oraz ocieplenie stosunków z Zachodem.
Jednym z pierwszych kroków w stronę naprawy państwa było wprowadzenie polityki "głasnosti", czyli "jawności" – jej przejawem było między innymi złagodzenie cenzury. Polityk dążył demokratyzacji kraju, czego skutkiem było chociażby wprowadzenie urzędu prezydenta (pierwszym został Gorbaczow) i wykreślenie z konstytucji zapisu mówiącego o kierowniczej roli KPZR.
Dokonał również szeregu innych zmian - wydał zezwolenie na prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej, ogłosił walkę z alkoholizmem, a także rozpoczął proces przywracania dysydentom obywatelstwa ZSRR i rehabilitacji ofiar represji politycznych.
REKLAMA
Część ludności państwa nie była zadowolona z inicjatyw Gorbaczowa. Szczególnie że wprowadzana przez niego reforma gospodarki nie przynosiła spodziewanych efektów – jakość życia obywateli nie poprawiła się, a pojawiła się hiperinflacja. Uważano także, że działania polityka są przejawem rezygnacji z rosyjskiego statusu mocarstwa i nie akceptowano - jak to określano - "uległej" postawy, jaką przyjmowało państwo w kontaktach z krajami zachodnimi. Wielu przeciwników miał Gorbaczow również w kręgach wyżej postawionych członków partii komunistycznej, któzy z niepokojem patrzyli na dążenia polityka do demokratyzacji kraju.
Gdy pod koniec 1990 roku pojawiły się plany reorganizacji Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i przekształcenia go w Związek Suwerennych Republik Radzieckich, opozycja postanowiła przystąpić do działania.
Posłuchaj
Posłuchaj
Pucz Janajewa
Traktat związkowy, inicjujący powstanie nowego państwa federalnego, miał zostać podpisany 20 sierpnia 1991 roku w Moskwie. Kilka dni przed tym wydarzeniem Gorbaczow zdecydował się wyjechać do swojej posiadłości znajdującej się w miejscowości Foros na Krymie. W nocy z 18 na 19 sierpnia do polityka przyjechała ośmioosobowa delegacja - pod przewodnictwem wiceprezydenta ZSRR Giennadija Janajewa - która próbowała wymóc na nim wprowadzenie w państwie stanu wyjątkowego. Gdy odmówił, objęto go aresztem domowym.
Posłuchaj
Rankiem 19 sierpnia podano do wiadomości, że Gorbaczow – ze względu na problemy zdrowotne – zrezygnował z funkcji prezydenta. Władzę w państwie przejęli wówczas puczyści, powołując do życia Państwowy Komitet ds. Stanu Wyjątkowego. Całe terytorium ZSRR objęte zostało stanem wyjątkowym, a do Moskwy wjechały czołgi. Wojsko obsadziło strategiczne obiekty w mieście – między innymi siedzibę KC KPZR i budynek telewizji. Rosjanie wkrótce tłumnie wyszli na ulice i w ramach protestu udali się pod tak zwany Biały Dom (obecnie jest to budynek rosyjskiego parlamentu), w którym rezydował wówczas Państwowy Komitet. Przewodził im Borys Jelcyn prezydent Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, czyli jednego z państw wchodzących w skład ZSRR.
REKLAMA
Zobacz także: Borys Jelcyn - prezydent, który doprowadził do rozwiązania ZSRR
Podczas walk, jakie rozgorzały pomiędzy wojskiem a protestującymi, zginęło kilkanaście osób. Pucz zakończył się porażką Komitetu - jego członkowie zostali aresztowani i skazani na karę więzienia. Odbywali ją do 1994 roku.
Gorbaczow powrócił do stolicy, jednak nie udało mu się odzyskać wcześniejszej pozycji -rolę najważniejszej osoby w państwie przejął Jelcyn. W końcu, 24 sierpnia 1991 roku polityk ustąpił ze stanowiska sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.
8 grudnia tego samego roku Jelcyn wraz z przedstawicielami Ukrainy i Białorusi, czyli Leonidem Krawczukiem i Stanisławem Szuszkiewiczem, podpisał układ białowieski mówiący o likwidacji ZSRR i utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw.
REKLAMA
Przeczytaj również: Układ białowieski - kolejny krok do rozpadu ZSRR
I chociaż Związek Radziecki faktycznie już nie istniał, Gorbaczow ustąpił ze stanowiska prezydenta dopiero ponad dwa tygodnie później, bo 25 grudnia. Następnie wycofał się z polityki na kilka lat. Próbował jeszcze do niej powrócić między innymi w 1996 roku, gdy kandydował w wyborach prezydenckich, jednak zdobył nikłe poparcie.
jb/bm
REKLAMA