Franciszek Ksawery Dmochowski. Autor pierwszej polskiej poetyki

260 lat temu, 2 grudnia 1762 roku, urodził się Franciszek Ksawery Dmochowski, znany z ciętych krótkich rymowanek, ale przede wszystkim z przekładów i z licznie publikowanych poradników, w tym z pierwszego poradnika poetyckiego "Sztuki rymotwórczej", uznawanego za pierwszy polski podręcznik poetyki.

2022-12-02, 05:30

Franciszek Ksawery Dmochowski. Autor pierwszej polskiej poetyki
Fragment pracy "Pisma rozmaite" Franciszka Ksawerego Dmowskiego z wydania z 1826 r.Foto: Polona

Współpracownik Kołłątaja

Z tłumaczeń natomiast najbardziej znana jest "Iliada" Homera, wydawana po dziś dzień. Jednak w swoich czasach znany był też z działalności politycznej i z tworzenia opinii, często pod postacią ciętych wierszyków czy nawet rymowanych przyśpiewek, związanych z wydarzeniami społecznymi i politycznymi. Był pijarem i członkiem Kuźnicy Kołłątajowskiej i zagorzałym przeciwnikiem Targowicy, a w czasie insurekcji kościuszkowskiej porzucił stan duchowny i został członkiem Rady Najwyższej Narodowej.

Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej tak rozpoczyna biogram poety: "Urodzony 2 grudnia 1762 w Oprawczykach na Podlasiu, w rodzinie drobnej szlachty. Kształcił się u jezuitów, następnie u pijarów w Drohiczynie, od 1778 w Podolińcu na Spiszu. Po ukończeniu nowicjatu przyjęty w r. 1778 do pijarów. Uczył w szkołach pijarskich w Radomiu, w 1785 przeniesiony do Warszawy. W latach 1786-1788 wykładał łacinę w kolegium w Łomży, następnie w Radomiu".

Niebagatelne znaczenie miał fakt prowadzenia wykładów w warszawskiej szkole wydziałowej, gdzie w 1789 roku poznał i zbliżył się do Hugona Kołłątaja, by od 1791 roku zostać jego osobistym sekretarzem i najbliższym współpracownikiem.

Co ważne, po udaniu się na emigrację z Kołłątajem do Saksonii, brał czynny udział w przygotowaniach powstania kościuszkowskiego. Biblioteka Literatury tak przedstawia jego dalsze losy: "W 1794 w marcu organizował krakowskie wystąpienie Tadeusza Kościuszki; w czasie powstania współredagował "Gazetę Wolną Warszawską" oraz "Gazetę Rządową". Po klęsce postania kościuszkowskiego wyjechał do Wenecji, następnie (1795) do Paryża, gdzie należał do grona Deputacji. Dzięki staraniom Ignacego Krasickiego u władz pruskich w roku 1799 powrócił do Warszawy. Przeszedłszy na protestantyzm wziął ślub z Izabelą Mikorską. Był jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauk".

REKLAMA

Poeta, tłumacz i polityk

Twórczość poety, tłumacza i polityka osadzona jest głównie w klasycystycznym nurcie literackim epoki, ale też mocno nawiązuje do wydarzeń społecznych i politycznych. Dmochowski nigdy nie stronił od publicystyki wydawanej w popularnych wtedy dziennikach i periodykach. Był również autorem wielu polemik politycznych, ale też poradników codziennych, ze szczególnym uwzględnieniem nawiązań do kultury artystycznej i kultury życia codziennego. W swoich działaniach wspomagał także polityków i posłów, dla których na przykład pisał tzw. "głosy" i oficjalne mowy.

Najbardziej znane jego dzieło to, wspomniana wcześniej, "Sztuka rymotwórcza", która uznana została za pierwszy podręcznik poetyki. W rzeczywistości był to poemat dydaktyczny tworzony na potrzeby dydaktycznych pomocy dla szkół humanistycznych. jednak wielu zaczęło traktować go jako podręcznik dla poetów i czytelników poezji, a przynajmniej taką właśnie zyskał sobie sławę. Dmochowski porusza w nim jedynie zagadnienia dotyczące poezji, o prozie i retoryce nie ma tam ani słowa. Utwór składa się z czterech pieśni, z których pierwsza mówi o zasadach poezji, druga o mniejszych formach poetyckich, trzecia o tragedii, epopei i komedii, a czwarta jest bardziej ogólnym ujęciem i charakterystyką poezji i poetów.

Inspiracje klasyką literatury

Biblioteka tak traktuje dość liczny zbiór utworów Dmochowskiego: "Autor wierszy okolicznościowych, pamfletów, broszur politycznych; dokonał pierwszego pełnego przekładu Iliady na język polski, tłumaczył fragmenty "Odysei", "Eneidy", utwory Horacego, Lukana, "Raju utraconego" J. Miltona. Największą sławę zyskała mu "Sztuka rymotwórcza" (wyd. 1788), będąca adaptacją L'art poétique N. Boileau, uzupełniony inspiracjami Horacego, D. Diderota i A. Pope'a; nawiązując do rozprawy F. N. Golańskiego "O wymowie i poezji" Dmochowski sformułował tu kanon polskiego klasycyzmu literackiego; polemikę z tym utworem podjął A. Mickiewicz w rozprawie "O krytykach i recenzentach warszawskich"".

Poeta zmarł w podwarszawskich Błoniach w drodze do swojego majątku, w czerwcu 1808 roku i został pochowany na warszawskich Powązkach. Wspomnijmy tego ciekawego poetę, którego liczne utwory i przekłady nadal są dostępne w Internecie... warto zajrzeć!

REKLAMA

PP


Polecane

REKLAMA

Wróć do strony głównej