Piotr Włostowic – najpotężniejszy możnowładca wczesnośredniowiecznej Polski
W historii zapisał się jako potężny palatyn, wielki fundator, którego losy były najbardziej niezwykłe spośród wszystkich wojewodów polskiego średniowiecza. To też postać, która doświadczyła słodyczy zwycięstwa i dotkliwej klęski.
2024-02-29, 05:50
Posłuchaj
Spośród wszystkich wielmożów jest najlepiej poświadczoną źródłowo postacią dla wczesnego średniowiecza w Polsce. Mimo to nie znamy daty dziennej jego przyjścia na świat. Wiemy, że urodził się najpewniej jeszcze w XI wieku. Wedle legendy przekazanej przez Długosza, jego dziad miał przybyć z Danii (stąd przydomek Dunin, który stał się później nazwiskiem jego potomków) i przywieźć stamtąd wielkie bogactwa.
Wiemy na pewno, że ojciec Piotra, Włost, pochodził ze Śląska, a jego rodzina posiadała ziemie wokół góry Ślęży. Główną siedzibą samego Piotra był Ołbin, którego nazwa wywodzi się z prasłowiańskiego słowa "olbąć" lub "olbądź", czyli "łabędź" - i właśnie to zwierzę zagościło w herbie potomków możnowładcy.
Piotr Włostowic - wojewoda Krzywoustego
Ród Piotra za panowania Bolesława Krzywoustego należał już do elity możnowładczej państwa piastowskiego. Sam Włostowic niesłychane bogactwo zdobył najpewniej w czasie łupieżczych wypraw na Pomorze w 1115 roku.
- Terminologia XII wieku jest dość niejasna i niekonsekwentna. Piotr określany jest najczęściej jako komes - "pan", "wielmoża". Termin oznaczał bliskiego władzy dostojnika. Owi komesi stanowili grupę rządzącą. Natomiast źródła niekiedy nazywają Piotra "ductor militie", czyli dosłownie wojewoda, czyli ten, kto dowodzi wojownikami. Jest to w ustroju politycznym do przełomu XII i XIII wieku w zasadzie druga osoba w państwie - mówił prof. Marcin Pauk w audycji Łukasza Kozaka i Łukasza Modelskiego z cyklu "Kryzys wieku średniego".
REKLAMA
Posłuchaj
Tę niezwykle ważną funkcję Piotr objął w 1117 roku. Miał wówczas miejsce bunt poprzedniego wojewody Krzywoustego, Skarbimira. Jego przyczyny nie są znane, choć badacze podejrzewają, że miał on związek albo z planami sukcesyjnymi księcia (w wyniku których doszło do rozbicia dzielnicowego), albo z ambicjami możnowładcy - już palatyn poprzednika Krzywoustego, Sieciech, był bliski przejęcia pełni władzy w państwie. Zwolennicy drugiej wersji łączą bunt Skarbimira z najazdem księcia przemyskiego Wołodara Rościsławowicza.
Misja specjalna Włostowica
To z tą ekspedycją wiązać się miał polityczny awans Piotra Włostowica. Komes otrzymał wówczas od Bolesława Krzywoustego (lub - wedle innych źródeł - sam ją zaproponował) misję porwania księcia Wołodara, by w ten sposób, bez walnej potyczki, rozwiązać problem rubieży polsko-ruskiej.
- Piotr udaje uchodźcę politycznego. Ówczesna Europa jest ich pełna. Pretendenci z Czech i Węgier chronią się w Rzeszy lub Polsce, pretendenci z Polski uciekają do cesarza i do Czechów. Piotr, podając się za uchodźcę, zyskuje zaufanie Wołodara i przy stosownej okazji porywa go razem z zawartością książęcego skarbca - wyjaśniał historyk.
REKLAMA
Z tą misją Piotra związana jest, przypisywana mu przez tradycję, bardzo ambitna działalność fundacyjna. Porywając księcia, możnowładca dokonał czynu niegodziwego z punktu widzenia epoki, popełnił krzywoprzysięstwo, musiał więc udać się do spowiedzi. W ramach pokuty miał ufundować 77 kościołów, w tym tak znanej jak kościół Najświętszej Marii Panny we Wrocławiu.
– Ta liczba jest z pewnością przesadzona. Nawet jak na polskiego wojewodę jest zbyt duża – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Grzegorz Myśliwski.
Posłuchaj
Czy chciał być równy książętom?
Podczas pobytu na dworze Wołodara Piotr ożenił się z Marią, córką księcia Olega Rurykowicza. - Jest to mariaż dynastyczny. To jednej z elementów niebywałej pozycji tego człowieka w elicie środkowoeuropejskiej - wyjaśnił prof. Marcin Pauk.
REKLAMA
To małżeństwo możnowładcy, jak i jego działalność fundacyjna - zarezerwowana do tej pory dla książąt i królów, skłania do zadania pytania o ambicje Włostowica.
- W "Rocznikach magdeburskich", spisanych po połowie XII wieku, znajdujemy autonomiczną wzmiankę, że Piotr, określony jest mianem "princeps de Polonia", czyli tytułowany kimś prawie równym władzy książęcej, kimś posiadającym autonomiczną władzę. Tam, przy udziale arcybiskupa magdeburskiego, prosi o relikwię. Działa jak udzielny władca, negocjuje samodzielnie z królem niemieckim - mówił mediewista.
Gość audycji zastrzega przy tym jednak, że żadne źródło - w przeciwieństwie do przypadku Sieciecha - nie formułuje zarzutu ambicji wyeliminowania Piastów.
- Mamy bardzo unitarny ogląd na kształt monarchii wczesnopiastowskiej. Tymczasem wydaje się, że w jej granicach znajdowały się obszary autonomiczne, w których Piastowie panowali, ale nie rządzili bezpośrednio - spekulował historyk.
REKLAMA
Konflikt z Władysławem Wygnańcem
Po śmierci Bolesława Krzywoustego Piotr Włostowic dalej piastował urząd wojewody, służąc tym razem seniorowi Władysławowi Wygnańcowi. Gdy wybuchła wojna miedzy nowym władcą, a jego młodszymi braćmi doszło, w bliżej niewyjaśnionych okolicznościach, do konfliktu między księciem, a możnym palatynem. Możnowładca opowiedział się po stronie juniorów.
Przyczyny tej decyzji są w źródłach prezentowane różnie. Część z nich powodem konfliktu czyni to, że Piotr miał być stróżem testamentu politycznego Krzywoustego i sprzeciwiać się próbom zagarnięcia pełni władzy przez Wygnańca. Inne wskazują, że mężczyzn poróżniły względy osobiste - wzajemne urazy, których przedmiotem była niechęć Włostowica do żony księcia.
Pewne jest, że Piotr Włostowic został obalony na rozkaz Władysława i oślepiony. Wkrótce jednak sam książę padł ofiarą sojuszu młodszych braci i został wygnany z kraju. Nowy senior, Bolesław Kędzierzawy, przywrócił Piotra Włostowica do łask. Pomimo swego kalectwa piastował urząd aż do śmierci w 1153 roku.
REKLAMA
bm
REKLAMA