Jak z tą pańszczyzną w Rzeczyspospolitej było? Zbadają to historycy z Białegostoku

"Grant w wysokości ponad dwóch milionów złotych na przeprowadzenie tych badań otrzymał historyk Uniwersytetu w Białymstoku dr hab. Piotr Guzowski; on też pokieruje zespołem badaczy" - poinformowała uczelnia. Pieniądze pochodzą z konkursu "Maestro" Narodowego Centrum Nauki. Projekt "System folwarczno-pańszczyźniany w Rzeczpospolitej i jego zróżnicowanie" potrwa cztery lata, zagadnieniem zajmie się międzynarodowy zespół badaczy z Uniwersytetu w Białymstoku, a także z Litwy, Ukrainy i Białorusi.

Jak wyjaśnia dr Piotr Guzowski, Rzeczpospolita Obojga Narodów była jednym z kluczowych miejsc, gdzie występował system folwarczno-pańszczyźniany, na który składało się m.in. osobiste poddaństwo chłopów, praca przymusowa, ograniczone prawo do ziemi, ekonomiczna dominacja folwarku, społeczno-polityczna słabość społeczności chłopskich czy wspieranie systemu pańszczyźnianego przez instytucje państwowe.

– Jest on opisywany jako klasyczny przykład kraju na wschód od Łaby, charakteryzującego się bezwzględną dominacją systemu »serfdom« (folwarczno-pańszczyźnianego) od końca średniowiecza po drugą połowę XIX wieku. Przez wiele dekad dominowała stereotypowa perspektywa przemożnego wpływu folwarku na wszystkie sfery życia społecznego i ekonomicznego, co w konsekwencji doprowadziło do zacofania oraz upadku państwa. Skutki funkcjonowania wczesnonowożytnego folwarku miały ukształtować relacje społeczne oraz mentalność chłopów i szlachty, a także ich potomków również w kolejnych stuleciach – powiedział historyk i dodał, że system miał być jedną z przyczyn trwałości etnicznych animozji, a w poszczególnych regionach przyjmował specyficzne formy.

***

• Pod kierunkiem historyków z Uniwersytetu w Białymstoku powstanie "Nowoczesna historia chłopów polskich"
• Serial "1670". Historyk prof. Mateusz Wyżga: jeżeli serial wzbudza skrajne emocje, to o to chodzi

***

W ramach badań naukowcy poddadzą "weryfikacji różne hipotezy tłumaczące pojawienie się takich elementów systemu, jak folwark i pańszczyzna (hipotezę militarną, pustek, monetarną, rynkową i społeczno-polityczną)". Dr Piotr Guzowski mówił, że badacze chcą ustalić chronologię wprowadzenia prawnych i ekonomicznych elementów w poszczególnych regionach, ich ewolucję, biorąc pod uwagę różny poziom urynkowienia gospodarki i integracji z rynkami międzynarodowymi. – Ponadto zbadamy poziom efektywności gospodarki folwarcznej na przestrzeni trzystu lat i zidentyfikujemy czynniki, które tę efektywność determinują, w tym czynniki środowiskowe i klimatyczne. Opiszemy zmiany struktury dochodów pańskich oraz ich wpływ na gospodarkę chłopską – zapowiedział naukowiec.

Te ustalenia mają pozwolić badaczom na stworzenie cyfrowego narzędzia, dzięki któremu będzie można sprawdzić funkcjonowanie systemu pańszczyźnianego w poszczególnych regionach i okresach. Powstanie też strona internetowa, gdzie za pomocą specjalnej aplikacji będzie można zapoznać się ze zgromadzonymi danymi.

Uniwersytet w Białymstoku zapowiada również, że wyniki projektu będą prezentowane na konferencjach naukowych i ogłaszane w czasopismach, a w przyszłości na podstawie tych publikacji przygotowana zostanie monografia.

PAP/mc