Kazimierz Odnowiciel. "Przydomek otrzymał jak najsłuszniej"
- Poza przywróceniem kontroli nad ziemiami piastowskimi niewątpliwie największym osiągnięciem Kazimierza było to, że sąsiedzi przestali czuć aż tak wielką wrogość do Piastów, jaką czuli w czasach Bolesława Chrobrego i Mieszka II - mówił w audycji Polskiego Radia prof. Paweł Żmudzki.
Tomasz Horsztyński
2025-03-19, 07:45
967 lat temu, 19 marca 1058 roku, zmarł książę Kazimierz Odnowiciel, władca Polski w latach 1034–1058. Książę musiał mierzyć się z pierwszym poważnym kryzysem państwa Piastów, z pomocą sąsiadów doprowadził do odbudowy pogrążonego w chaosie kraju, a ślubem z córką wroga przedłużył dynastię, której losy zawisły na włosku.
Konsekwencje czynów przodków
Kazimierz Odnowiciel przyszedł na świat w 1016 roku w Krakowie jako syn króla Polski Mieszka II (koronowanego w 1025) i niemieckiej księżniczki Rychezy, pierwszej polskiej królowej, siostrzenicy cesarza Ottona III. Drugie imię księcia - Karol - nawiązywało do cesarza Karola Wielkiego i wyrażało wielkie ambicje rodziców względem syna.
Kazimierzowi nie było jednak dane w spokoju dochodzić do królewskich godności. Potomkowie Bolesława Chrobrego musieli ponosić konsekwencje decyzji politycznych tego wybitnego władcy i pierwszego polskiego króla. Chrobry prowadził zwycięskie boje z Czechami, państwem niemieckim, a nawet tymczasowo opanował Kijów, wypędził księcia Jarosława Mądrego i na krótko osadził tam swojego zięcia Świętopełka. Z nieznanych względów przeznaczył polski tron synowi Mieszkowi II, odsuwając od sprawowania władzy pierworodnego Bezpryma.
Najstarszy syn Chrobrego nie pogodził się z utratą władzy i przy wsparciu cesarza Konrada II i księcia Jarosława Mądrego w 1031 roku dokonał najazdu na Polskę, zdobył tron i zmusił swojego brata do ucieczki do Czech. Król został tam uwięziony i wykastrowany. Rycheza natomiast znalazła schronienie dla siebie i syna na dworze cesarskim.
REKLAMA
"Dochodzi do wywrócenia państwa Piastów"
Mieszko II zdołał odzyskać władzę w Polsce, ale na krótko. Zmarł w 1034 roku, a tron objął 18-letni Kazimierz. Sytuacja w kraju była jednak daleka od spokojnej. Wybuchł bunt możnych przeciwko władcy, ludność występowała przeciw szlachetnie urodzonym, a w struktury kościelne uderzyli zwolennicy powrotu wierzeń przedchrześcijańskich.
- Dochodzi do wywrócenia się państwa Piastów, zlikwidowane zostały wszelkie struktury władzy świeckiej i kościelnej. Na tym obszarze, który wcześniej znajdował się pod kontrolą Piastów, przez parę lat panuje chaos - mówił w radiowej audycji historyk prof. Paweł Żmudzki.
Posłuchaj
Sytuację wykorzystał czeski książę Brzetysław, którego najazd w 1038 roku na ziemie polskie zwieńczył dzieło zniszczenia. Władca oszczędził Śląsk i Małopolskę, które zamierzał włączyć do swojego kraju, ale bezlitośnie złupił gniazdo dynastii piastowskiej - Wielkopolskę.
REKLAMA
- Poznań i Gniezno zostały praktycznie zrównane z ziemią. Wywieziono to, co najcenniejszego miała Polska, czyli relikwie świętego Wojciecha, a ślad po metropolii gnieźnieńskiej właściwie zniknął - mówił w audycji z cyklu "Historia żywa" historyk prof. Andrzej Nowak, którego zdaniem najazd Brzetysława był największym, jakiego doświadczyła Polska w swoich dziejach.
Posłuchaj
Kronika Galla "jak dobra bajka"
Kazimierza nie było wówczas w kraju. Został zmuszony do opuszczenia kraju przez zbuntowanych poddanych. Trafił do Węgier, gdzie popadł w niewolę u króla Stefana. Po uwolnieniu przez jego następcę udał się na dwór cesarza niemieckiego Konrada II. Ten udzielił mu wsparcia i przy pomocy 500 zbrojnych Kazimierz odzyskał polski tron.
Tak przynajmniej wczesne losy Odnowiciela przedstawił w kronice Gall Anonim, który spisywał swoje dzieło niemal sto lat po tych wydarzeniach. Jest to najstarszy przekaz dotyczący Kazimierza.
REKLAMA
- Dopóki Kazimierz nie pojawi się w rocznikach niemieckich, nie mamy żadnej możliwości weryfikowania czy uszczegółowienia tej wiedzy - mówił prof. Paweł Żmudzki.
Jak stwierdził historyk, badacze, mimo poważnych wątpliwości co do treści, "skazani są na tę opowieść".
- Najazd Brzetysława to jedyna rzecz, co do której mamy pewność, ponieważ poświadczona jest w innych źródłach - mówił prof. Paweł Żmudzki. - Nawet o tym kryzysie w państwie Piastów wiemy bardzo niewiele, bo Gall Anonim opowiada o nim w sposób bardzo konwencjonalny.
Zdaniem historyka opowieść Galla Anonima "jest zbudowana jak dobra bajka lub opowieść ludowa".
REKLAMA
- Mamy małego, nieszczęśliwego chłopca, który spotyka na swej drodze złych ludzi. Potem pojawia się cesarz, taki dobry wujek, który się o troszczy o Kazimierza i namawia go, żeby został w cesarstwie. On jednak decyduje, że zaszczytniejsze jest dla niego dziedzictwo ojca i jedzie odzyskiwać ojcowiznę - mówił historyk.
Wsparcie Niemiec i Rusi
Tak czy inaczej, około 1039 roku Kazimierz przy wsparciu cesarza wrócił do zniszczonego kraju i rozpoczął proces jednoczenia i odbudowy ziem piastowskich.
- Niemcy nie chciały oczywiście silnej Polski, ale nie chciały też, żeby istniał tu chaos, pogańska "czarna dziura", ani żeby silną Polskę zastąpiły potężne Czechy. Ta polityka równowagi za wschodnią granicą Niemiec tym razem działała na korzyść Polski - mówił prof. Andrzej Nowak.
Drugim, mało spodziewanym, sprzymierzeńcem Kazimierza Odnowiciela został Jarosław Mądry, który ucierpiał z powodu polityki jego dziadka i pomógł obalić jego ojca. Wielki książę kijowski wydał za polskiego władcę swoją córkę Dobroniegę, a w 1047 roku pomógł mu zdobyć zbuntowaną prowincję mazowiecką.
REKLAMA
- Paradoks niezwykły, że Niemcy i Ruś pomagają wspólnie odbudować państwo polskie ze zniszczeń, które same sprowadziły na teren tego państwa kilka lat wcześniej - oceniał prof. Andrzej Nowak.
Zdaniem prof. Pawła Żmudzkiego to, że sąsiedzi przestali czuć wrogość do państwa piastowskiego, było największym sukcesem Kazimierza Odnowiciela.
Kazimierz "odnowicielem państwa polskiego"
Wkrótce Odnowiciel pod swoją kontrolą miał ponownie Małopolskę, Wielkopolskę i Mazowsze. W 1050 roku opanował zbrojnie także Śląsk. Przy poparciu kolejnego cesarza - Henryka III - utrzymał tę prowincję pod warunkiem opłacania corocznego trybutu Czechom.
Za czasów Kazimierza, ze względu na najazd Brzetysława, doszło do przesunięcia centrum kraju z Wielkopolski do Małopolski. Od tego momentu Kraków stał się rezydencją polskich władców.
REKLAMA
Dzięki wsparciu arcybiskupa Kolonii, a prywatnie brata Rychezy, Hermanna, Kazimierz z wielkim wysiłkiem rozpoczął również odbudowę struktur kościelnych w Polsce.
- U Galla Anonima pojawia się informacja, że Kazimierz był bardzo szczodrym dobroczyńcą Kościoła - mówił prof. Paweł Żmudzki.
Przyjmuje się, że to Odnowiciel ufundował opactwo benedyktyńskie w Tyńcu, czyli najstarszy, działający do dzisiaj klasztor na ziemiach polskich.
- To wszystko składa się na to, co nazwalibyśmy pracą organiczną, wykonywaną jednocześnie z wielkim wysiłkiem dyplomatycznym i militarnym. Wszystko razem składa się na ten przydomek, jakim Kazimierz został w historii obdarowany jak najsłuszniej. Został odnowicielem państwa polskiego - mówił prof. Andrzej Nowak.
REKLAMA
***
Przed ślubem z Dobroniegą Kazimierz Odnowiciel był jedynym żyjącym przedstawicielem dynastii piastowskiej. Z małżeństwa z ruską księżniczką na świat przyszła piątka dzieci, w tym przyszły król Polski Bolesław Szczodry.
- Kazimierz Odnowiciel zostawił swoim następcom dziedzictwo. Dziedzictwo odnowione, fundamenty gotowe do tego, by wznosić na nich kolejne piętra wspaniałej budowli polskiej historii - podsumował prof. Andrzej Nowak.
Władca zmarł 19 marca 1058 roku.
REKLAMA
Źródło: Polskie Radio
REKLAMA