Kiedyś sojusznicy, dziś wrogowie. Jaka jest geneza konfliktu Izrael-Iran?

13 czerwca 2025 roku Izrael dokonał zmasowanych ataków na Iran. Ich celem, jak deklarowały izraelskie władze, było zlikwidowanie zagrożenia ze strony irańskiego programu nuklearnego i rakietowego. Iran odpowiedział atakiem za pomocą rakiet balistycznych i dronów. Po ponad tygodniu do wojny przystąpiły Stany Zjednoczony, które zbombardowały trzy irańskie zakłady wzbogacania uranu.

By zrozumieć, skąd wziął się ten niegasnący spór, należy cofnąć się o kilka dekad.

Kiedy Izrael i Iran byli sojusznikami?

Choć może to zaskakujące, oba kraje łączyły niegdyś bardzo dobre relacje. Iran jako jeden z pierwszych uznał istnienie Państwa Izrael, które, w kontrowersyjnych okolicznościach, ogłosiło niepodległość w 1948 roku. Kraje arabskie (Iran do nich nie należy) natychmiast rozpoczęły wojnę z młodym państwem, ale musiały uznać jego wyższość. Izrael widział w Teheranie sojusznika w egzystencjalnej walce z Arabami, z kolei Iranowi odpowiadała przeciwwaga dla arabskich rywali w postaci wspieranego przez potężne Stany Zjednoczone Izraela.

Zresztą w tamtym okresie Iran żył w przyjacielskich relacjach także z USA. Dzięki zamachowi stanu dokonanemu przy pomocy amerykańskiego wywiadu władzę cesarską w tym bogatym w złoża ropy naftowej kraju objął Mohammad Reza Pahlawi. Za tę pomoc musiał zapłacił bliską współpracą gospodarczą i wojskową ze Stanami Zjednoczonymi.

REKLAMA

Amerykańskie ingerencje na Bliskim Wschodzie zaowocowały więc współpracą dwóch zależnych od Waszyngtonu państw. Izrael organizował szkolenia dla irańskich rolników i wojskowych, za co Pahlawi płacił ropą. Co więcej, Iran był domem dla drugiej co do wielkości społeczności żydowskiej żyjącej poza Izraelem.

Jaka jest geneza konfliktu Izraela i Iranu?

Wszystko zmieniło się wraz z rewolucją islamską i upadkiem rządów Pahlawiego w 1979 roku. Władzę w Iranie przejął wówczas radykalny muzułmański duchowny Ruhollah Chomejni, który zmienił kurs państwa o 180 stopni. Cofnął prozachodnie reformy wprowadzane przez Pahlawiego, a Stany Zjednoczone i zależny od niego Izrael uznał za największych wrogów.

Podobną retorykę stosuje Ali Chamenei, następca zmarłego w 1989 roku Chomejniego, który do dziś sprawuje funkcję najwyższego przywódcy Iranu, oraz prezydenci tego kraju. Od czasów rewolucji islamskiej przywódcy Iranu wspierają Palestyńczyków w sporze z Izraelem i starają się zdobyć uznanie bliskowschodniej ludności muzułmańskiej wrogo nastawionej do Izraela.

Mimo to, świeżo po obaleniu reżimu Pahlawiego, oba państwa po cichu kontynuowały współpracę. Gdy w 1980 roku Iran został zaatakowany przez Irak Saddama Husajna, Izrael wspierał byłego sojusznika dostawami broni. Reżim Husajna był bowiem zagrożeniem dla obu państw. Iran chętnie przyjął wsparcie od Izraela, ale daleki był od przywrócenia przyjacielskich relacji. Wkrótce okazało się, że broń przekazywana Irańczykom trafiała do Hezbollahu, libańskiej organizacji terrorystycznej, z którą Izrael walczył wówczas i z którą walczy do dzisiaj.

REKLAMA

Islamscy przywódcy Iranu wspierali i wspierają też m.in. palestyński Hamas, Izrael nazywają "rakiem", a Holokaust "mitem". Wprowadzili do państwowego kalendarza dzień wzywający do walki o wyzwolenie Jerozolimy, a w Teheranie ustawiony został zegar odliczający czas do unicestwienia państwa Izrael. To ma nastąpić w 2040 roku. Jak twierdzą izraelskie władze, zegar ten został zniszczony podczas ostatnich działań zbrojnych.

Co więcej, na początku XXI wieku irańska opozycja ujawniła tajny program nuklearny Iranu, co Izraelczycy traktują jako zagrożenie dla swojego państwa.

Źródła: Polskie Radio/th/The Guardian/DW