15 sierpnia. Co to za święto i dlaczego wtedy nie pracujemy?

Matka Boska Zielna, Korzenna i Znakomita

W Rzeczpospolitej Polskiej dni wolne od pracy zagwarantowane są w ustawie z 18 stycznia 1951 roku (wraz z jej późniejszymi zmianami). Na liście takich dni 15 sierpnia jest tam wpisany jako kościelne święto pod nazwą "Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny".

Został on przywrócony w 1989 roku po niemal 30-letniej przerwie. Co ciekawe, w PRL to święto (pod krótszym określeniem "Wniebowzięcia") ustanowiono dniem wolnym od pracy jeszcze w stalinizmie (1951), zniesiono zaś kilka lat po październikowej odwilży w 1960 roku.

Wcześnie państwo polskie wprowadziło tego dnia wolne dla pracowników w dwudziestoleciu międzywojennym - poprzez Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 15 listopada 1924 г. o dniach świątecznych. Po raz pierwszy więc w świetle prawa suwerennej Polski w 1925 roku 15 sierpnia był dniem nie tylko religijnego świętowania, lecz także odpoczynku.

Tradycja obchodów maryjnych w dniu 15 sierpnia sięga pierwszych wieków chrześcijaństwa. Oficjalnie datę tę ustanowił cesarz bizantyński Maurycjusz w VI wieku naszej ery i na początku święto to miało nazwę "Zaśnięcia Bogurodzicy". Po rozpadzie Kościoła na wschodni i zachodni terminologia ta pozostała w prawosławiu, a wyznanie rzymskokatolickie zaczęło używać określenia "wniebowzięcie".

15 sierpnia jest więc dniem świętym w wielu krajach, w których dominują wyznawcy Chrystusa, jednak data ta już wcześniej związana była z przedchrześcijańskimi obrzędami ku czci bogów płodności, obfitości natury i przemian w przyrodzie. W starożytnym Rzymie obchodzono wówczas m.in. Nemoralia poświęcone Dianie, bogini łowów i przyrody. Tam też być może można doszukiwać się źródeł idei wolnego dnia w tym terminie - święto Diany było bowiem tradycyjnie czasem odpoczynku dla kobiet i niewolników.

Pozostałością po owych dawnych rytuałach są współczesne tradycje towarzyszące świętowaniu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz ludowe określenia tej postaci. W Czechach to "Matka Boska Korzenna", w Kongu "Matka Boska Znakomita". W Polsce mówi się o niej "Matka Boska Zielna", a w kościołach 15 sierpnia święci się plony, takie jak boża, zioła, warzywa i owoce.

Maryja ramię w ramię z wojskiem

W II RP połączono obchody religijne z upamiętnieniem polskiego zwycięstwa w bitwie warszawskiej, decydującym starciu wojny polsko-bolszewickiej, które w 1920 roku zadało ostateczny cios marzeniom Lenina o rozlaniu się komunizmu po Europie.

W polskiej mitologii narodowej od początku bitwa warszawska była umieszczana w religijnym kontekście i określana "Cudem nad Wisłą", głównie przez środowiska niechętne Józefowi Piłsudskiemu, którego zasługi w pokonaniu bolszewików starano się umniejszyć. Wybór 15 sierpnia wydawał się więc oczywisty. Tak narodził się przedwojenny Dzień Żołnierza.

4 sierpnia 1923 roku wydano Rozkaz Dzienny Nr 126 Ministerstwa Spraw Wojskowych, w którym zakomunikowano:

"Dzień 15-go sierpnia jest Świętem Żołnierza. W dniu tym wojsko i społeczeństwo czci chwałę oręża polskiego, której uosobieniem i wyrazem jest żołnierz. W rocznicę wiekopomnego rozgromienia nawały bolszewickiej pod Warszawą święci się pamięć poległych w wiekowych walkach z wrogiem o całość i niepodległość Polski".

Dzień ten celebrowano do 1939 roku, a w latach II wojny światowej świętowano go w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie i w ludowym Wojsku Polskim. Później nastąpiła prawie półwieczna przerwa, bo w PRL wspominanie rocznicy pokonania komunistów oczywiście nie wchodziło w grę.

W Polsce Ludowej Dzień Wojska Polskiego obchodzono najpierw 9 maja na cześć podpisania kapitulacji przez III Rzeszę (w rzeczywistości stało się to 8 maja, ale według czasu moskiewskiego zaczęła się już kolejna doba), a później 12 października, czyli w rocznicę bitwy pod Lenino. Po raz ostatni Dzień Wojska Polskiego świętowano w tym terminie w 1989 roku, a na kolejne dwa lata, już w III RP, obchody przeniesiono tymczasowo na 3 maja.

30 lipca 1992 roku uchwalono sejmową ustawę o ustanowieniu Święta Wojska Polskiego i o powrocie do daty sprzed II wojny światowej. Tego samego roku po raz pierwszy po upadku komunizmu Wojsko Polskie obchodziło swoje święto 15 sierpnia. Centralne uroczystości z okazji Święta Wojska Polskiego zorganizowano tego dnia przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Do dziś w tym miejscu odbywa się honorowa zmiana warty udziałem najwyższych władz państwowych.

I choć z pewnością nie wszyscy 15 sierpnia będą modlić się w kościołach i nie wszyscy będą oddawać cześć żołnierzom Rzeczypospolitej, to większość pracujących Polaków - zgodnie z ustawą o bardzo długiej tradycji - będzie mieć tego dnia wolne i będzie mogła spożytkować ten czas tak, jak uzna to za stosowne.

***

Źródło: Polskie Radio/Michał Czyżewski