Nowy przedmiot w szkołach od 1 września. Co się zmieni?

Edukacja obywatelska w szkołach - tygodniowy wymiar godzin

Edukacja obywatelska będzie nauczana w szkołach ponadpodstawowych począwszy od roku szkolnego 2025/2026 w klasie II liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły I stopnia. W kolejnych latach nauczana będzie w klasach II i III liceum, klasach II–IV technikum i w klasach II i III branżowej szkoły I stopnia.

W liceum edukacja obywatelska będzie nauczania w wymiarze dwóch godzin tygodniowo w klasie II i jednej godziny tygodniowo w klasie III, w technikum - w wymiarze w wymiarze jednej godziny tygodniowo w klasach II-IV, a w branżowej szkole I stopnia - w wymiarze 1 godziny tygodniowo w klasach II i III.

Edukacja obywatelska w szkołach - o czym jest nowy przedmiot?

"Wprowadzenie nowego przedmiotu edukacja obywatelska wynika z potrzeby przygotowania uczniów (...) do świadomego i odpowiedzialnego zaangażowania obywatelskiego w społeczeństwie demokratycznym" - czytamy w uzasadnieniu do projektu nowelizacji rozporządzenia w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego.

Zaznaczono, że w odróżnieniu od przedmiotu historia i teraźniejszość, który był realizowany głównie w sposób teoretyczny - nowy przedmiot ma kłaść nacisk na kształtowanie u uczniów praktycznych umiejętności i kompetencji. Celami edukacji obywatelskiej - wskazanymi w podstawie programowej - są:

• Rozumienie sfery publicznej (najważniejszych zjawisk oraz procesów społecznych i politycznych, a także zasady nimi rządzących),
• Rozumienie oraz poszanowanie wartości i zasad demokracji,
• Zainteresowanie sferą publiczną i posiadanie własnych opinii,
• Poszanowanie opinii innych osób,
• Zaangażowanie obywatelskie,
• Wpływanie na władze publiczne i interakcje państwo - obywatel (chodzi m.in. o umiejętność załatwiania wybranych spraw urzędowych, rozumienie mechanizmów i form uczestnictwa obywatelskiego oraz odpowiedzialne ich wykorzystanie).

Trzema równoważnymi elementami przedmiotu mają być: wiedza i umiejętności zawarte w wymaganiach szczegółowych, działania obywatelskie oraz projekt edukacyjny.

Podstawa programowa składa się z 45 wymagań szczegółowych oraz dodatkowych 7 wymagań fakultatywnych, które wybierze nauczyciel. W przypadku szkół branżowych I stopnia będzie to natomiast 31 obowiązkowych wymagań i 7 z 27 fakultatywnych.

Wymagania szczegółowe dzielą się na działy:

• Ja i społeczeństwo,
• Szkoła jako wspólnota,
• Społeczność lokalna i regionalna,
• Demokracja i prawo,
• Polska - władza, świat polityki i sfera publiczna,
• Polska w Europie,
• Świat globalnych zależności.

W ramach tych działów uczniowie będą uczyć się m.in.: o mowie nienawiści, mechanizmach partycypacji w szkole, praworządności, sprawach urzędowych, zasadach państwa prawa, zagrożeniach dla demokracji, prawach człowieka czy procesie legislacyjnym.

Ponadto każdy uczeń liceum i technikum będzie musiał w ramach przedmiotu wybrać i zrealizować cztery, a w przypadku szkół branżowych trzy, działania obywatelskie. To na przykład:

• Wzięcie aktywnego udziału w debacie,
• Zorganizowanie kampanii społecznej lub zbiórki na wybrany cel,
• Napisanie wniosku o dofinansowanie projektu w ramach budżetu szkolnego lub lokalnego obywatelskiego,
• Napisanie petycji lub listu otwartego,
• Przygotowanie dokumentów koniecznych do zgłoszenia zgromadzenia publicznego,
• Wypełnienie wniosku o wydanie dowodu osobistego, paszportu lub innego dokumentu,
• Uczestnictwo w konsultacjach społecznych lub wysłuchaniu publicznym,
• Przeprowadzenie sondy szkolnej lub ulicznej i prezentacja jej wyników,
• Przeprowadzenie symulacji obrad lub wyborów.

Wszyscy uczniowie, pracując w małych grupach (3-5 osób), mają zrealizować przynajmniej jeden grupowy projekt edukacyjny na wybrany przez siebie temat zgodny z tematyką przedmiotu. Projekt może mieć charakter badawczy lub społeczny.

W podstawie programowej edukacji obywatelskiej wskazano, że w nauczaniu powinien znaleźć się również czas na:

• Wizyty w instytucjach publicznych (np. urzędach gmin, miast i powiatów, sądach, domach kultury),
• Spotkania z przedstawicielami władz publicznych,
• Kontakty z organizacjami społecznymi (lokalnymi, ogólnopolskimi, międzynarodowymi),
• Spotkania z postaciami ważnymi dla lokalnej społeczności, w tym kombatantami lub innymi świadkami historii.

"Przedmiot edukacja obywatelska zakłada omawianie podczas zajęć tematów związanych z bieżącymi zagadnieniami społeczno-politycznymi, w tym także tematów dzielących Polaków i budzących w polskim społeczeństwie kontrowersje. Szkoła powinna być bowiem miejscem, w którym uczniowie starają się zrozumieć, co łączy i co dzieli polskie społeczeństwo, a także miejscem, w którym uczą się weryfikować informacje na te tematy, poznają różnorodne stanowiska, starają się wyrobić sobie własną opinię, uzasadniają ją, z szacunkiem dla innych ją prezentują i podejmują dialog z osobami, których poglądy mogą być odmienne" - zapisano w podstawie.

Podkreślono, że osiągnięcie opisanego powyżej efektu wymaga od nauczyciela zachowania neutralności światopoglądowej i politycznej szczególnie w sprawach, co do których istnieją w polskim społeczeństwie różnice poglądów. "Celem zajęć nie może być przekonanie uczniów do konkretnej opinii. Tym bardziej nie ma w czasie zajęć miejsca na agitację polityczną jakiejkolwiek formacji. Co do zasady nauczanie edukacji obywatelskiej ma więc charakter nieperswazyjny" - dodano. Zaznaczono, że wyjątkiem są zasady i wartości wyznaczone przez konstytucję.

Uprawnienia do nauczania przedmiotu edukacja obywatelska mają nauczyciele posiadający kwalifikacje w zakresie przedmiotów: wiedza o społeczeństwie, historia lub historia i teraźniejszość. Na Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej zamieszczony jest poradnik metodyczny do nauczania edukacji obywatelskiej.

Podręczniki do edukacji obywatelskiej. MEN zatwierdził dwie książki

Jak podaje MEN na swojej stronie internetowej do użytku szkolnego zostały dopuszczone dwa podręczniki do przedmiotu wychowanie obywatelskie:

• "Masz wpływ. Część 1. Podręcznik do edukacji obywatelskiej dla liceum ogólnokształcącego i technikum", którego autorami są Sławomir Drelich, Michał Tragarz, Sylwia Żmijewska-Kwiręg, Mateusz Wojcieszak i Rafał Flis, opublikowany przez Wydawnictwo Nowa Era.
• "Edukacja obywatelska 1. Podręcznik dla szkoły branżowej I stopnia" autorstwa Joanny Niszcz, Stanisława Zająca, wydany przez SOP Oświatowiec Toruń.

Zgodnie z polskim prawem nauczyciel decyduje o tym, jaki podręcznik wybiera spośród dopuszczonych do nauczania danego przedmiotu i czy w ogóle chce używać podręcznika w trakcie przekazywania uczniom wiedzy.

• Poradnie krytykują projekt MEN. "Utrudnienia dla rodziców"
  
• Polak chce dokonać niemożliwego. Trzecie podejście do historycznego wyczynu
• Niezwykłe odkrycie. Złowiono pomarańczowego rekina, ma prawie 3 metry

Źródło: PAP/nł