Rachunek za wojnę: trofiejnyje otriady. Szaber Ziem Odzyskanych
"Rekompensata" za utracone Kresy Wschodnie, czyli Ziemie Odzyskane, miała być dla powojennej Polski nowym startem. Zamiast tego stała się świadectwem bezwzględnej grabieży dokonanej przez Związek Radziecki. Specjalne jednostki Armii Czerwonej, trofiejnyje otriady, metodycznie rozkradały całe fabryki i zakłady, pozostawiając po sobie ruinę. Ten celowy drenaż przemysłowy na lata wykastrował gospodarkę odzyskanego regionu, trwale obniżając potencjał rozwojowy Polski.
2025-09-17, 07:24
Najważniejsze informacje w skrócie:
- Systematyczna grabież przemysłu: W latach 1944-1946 specjalne sowieckie jednostki, „trofiejnyje otriady”, zdemontowały i wywiozły z Ziem Odzyskanych ponad 214 tys. wagonów z maszynami, urządzeniami i całymi liniami produkcyjnymi.
- Wycena grabieży: Wartość zrabowanego przez ZSRR majątku przemysłowego, zgodnie z powojennym raportem Biura Odszkodowań Wojennych, wynosiła 2 mld USD z 1938 r., co po waloryzacji odpowiada kwocie 44,54 mld USD na dziś.
- Celowy drenaż przemysłowy stworzył „szok początkowy”, który sprawił, że polska gospodarka Ziem Odzyskanych startowała z poziomu o 76% niższego niż jej przedwojenny potencjał. Ta luka, narastając przez 45 lat komunizmu, kosztowała Polskę skumulowany potencjał PKB w wysokości ok. 3,92 biliona USD.
"Rekompensata" terytorialna w postaci Ziem Odzyskanych, która w teorii miała zrównoważyć stratę Kresów, w rzeczywistości stała się ostatnim aktem wojennej grabieży. Polska w 1945 roku przejęła nie zaawansowany jak przed wojną organizm gospodarczy, lecz, jak to dosadnie ujął historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz, "sowieckie rubieże zachodnie", celowo i metodycznie zdekapitalizowane przez Armię Czerwoną. Działania te drastycznie obniżyły punkt startowy powojennej Polski, zamieniając potencjalną dźwignię modernizacyjną w ruinę.
Propaganda a rzeczywistość. Polska przejmuje pustynię
W 1938 roku tereny, które miały stać się polskimi Ziemiami Odzyskanymi, zamieszkane przez 8,4 miliona osób, wytwarzały PKB per capita na poziomie 5,572 USD (w cenach z 2011 roku), o ponad 60% wyższe niż w przedwojennej Polsce. Stanowiły one zaawansowany, uprzemysłowiony organizm gospodarczy, ze znacznie wyższą kulturą rolną i gęstą siecią infrastruktury. Jednak w 1945 roku Polska przejęła, jak to określił prof. Jerzy Eisler, "pustynię. Ziemie nie tylko zniszczone przez wojnę, ale w praktyce wyludnione".
Statystyki zebrane przez historyka Roberta Skobelskiego są porażające. Średnia zniszczeń w przemyśle Ziem Odzyskanych dochodziła w 1945 roku do 73,1% i była wyższa od średniej dla reszty kraju. Spośród 9255 zakładów i przedsiębiorstw na tym obszarze, zniszczeniu lub poważnemu uszkodzeniu uległo 6727. Infrastruktura transportowa była w stanie agonalnym: 77% linii kolejowych (6980 km z 11 083 km) i 70% mostów nie nadawało się do eksploatacji. Rolnictwo zostało niemal całkowicie zrujnowane: 78% gruntów ornych leżało odłogiem, a straty w inwentarzu żywym sięgały 80–90%. Skala zniszczeń miast była katastrofalna: Wrocław został zniszczony w 70%, a Kostrzyn nad Odrą w 95%, zyskując miano "Polskiej Hiroszimy".
Kresy Wschodnie vs Ziemie Odzyskane
Porównanie potencjału gospodarczego terytoriów utraconych przez Polskę na wschodzie i zyskanych na zachodzie po II wojnie światowej.
Kresy Wschodnie
Ropa naftowa, sole potasowe, drewno
Ziemie Odzyskane
Węgiel kamienny, miedź, porty morskie
Grabieże oddolne i odgórne. Dwa nurty sowieckiego barbarzyństwa
Armia Czerwona, traktując te tereny jako zdobyczną część pokonanej Rzeszy, przystąpiła do systematycznej i zorganizowanej grabieży na niespotykaną skalę. Działalność ta nie była spontanicznym szabrem, lecz oficjalną polityką Kremla.
- Dzisiejsze ziemie zachodnie Polski rabowano w sposób nieprawdopodobny. Zaczynało się od żołnierzy, którzy mieli skradzione zegarki na rękach, nogach i klatce piersiowej. [...] Marszałek wojska sowieckiego miał prawo wywieźć pociąg łupów, oficer sztabowy, czyli np. pułkownik, przedział kolejowy - opisywał w audycji Polskiego Radia dwa nurty tej grabieży Prof. Paweł Wieczorkiewicz.
Straty spowodowane łupiestwem oddolnym Armii Czerwonej, wycenione na 22,27 mld dolarów z roku 2024 zostały już uwzględnione w rozdziale Rachunek za wojnę: "wyzwalanie" od AK. Okupacja 1944-1945.
Drugim, znacznie bardziej niszczycielskim nurtem, była zorganizowana grabież przemysłowa, realizowana przez specjalne "trofiejnyje otriady". Były to wyspecjalizowane jednostki, w skład których wchodzili inżynierowie nadzorujący demontaż całych fabryk. Proceder ten był niezwykle metodyczny. Grabiono nie pojedyncze maszyny, lecz całe linie produkcyjne, a często całe zakłady, pozostawiając po sobie jedynie puste, wypalone hale.
Z samych tylko zakładów w Blachowni, w ciągu czterech miesięcy, wywieziono wyposażenie w około 10 000 wagonów. Z zakładów paliw syntetycznych w Zdzieszowicach wyjechało 1714 wagonów urządzeń. Apogeum osiągnięto w Policach, skąd do listopada 1946 roku wywieziono prawie 14 000 wagonów zrabowanego sprzętu. Łącznie, do sierpnia 1945 roku, z Ziem Odzyskanych i terenów przedwojennej Polski wywieziono niewyobrażalną liczbę 214 961 wagonów z łupami. Po ograbieniu fabryk, "trofiejnyje otriady" często demontowały i wywoziły również tory kolejowe, którymi wcześniej transportowano łupy, uniemożliwiając jakąkolwiek przyszłą produkcję i transport w regionie.
Zadanie przeprowadzenie kompleksowej inwentaryzacji i wyceny strat, jakie Polska poniosła w wyniku działań obu okupantów – niemieckiego i sowieckiego, otrzymało Biuro Odszkodowań Wojennych (BOW), działające przy Prezydium Rady Ministrów. Zostało ono powołane do życia zaraz po wojnie, w 1945 roku. Praca Biura Odszkodowań Wojennych zaowocowała monumentalnym dziełem, znanym jako "Sprawozdanie w przedmiocie strat i szkód wojennych Polski w latach 1939–1945", opublikowanym w 1947 roku.
To właśnie ten dokument, oparty na szczegółowych ankietach, wizjach lokalnych i analizach, stał się podstawowym i najważniejszym źródłem dla wszystkich późniejszych badań historycznych i raportów dotyczących strat wojennych. Z opracowania wynika, że ZSRR z terenów Ziemi Odsyskanych zagrabił infrastrukturę przemysłową wartą 2 mld dolarów z 1938 roku - to jedno z kluczowych ustaleń tego powojennego raportu. Pracownicy BOW, w tym inżynierowie i ekonomiści, dokonali szczegółowej inwentaryzacji zniszczonego i zrabowanego przemysłu na Ziemiach Odzyskanych. Wycena ta obejmowała:
Wartość maszyn i urządzeń: Szacowano wartość rynkową poszczególnych maszyn, całych linii produkcyjnych i wyposażenia technicznego, które zostały zdemontowane i wywiezione.
Wartość infrastruktury fabrycznej: Obejmowała wartość samych budynków przemysłowych, które zostały zniszczone lub uszkodzone w trakcie demontażu.
Analiza porównawcza: Wartości te były odnoszone do cen z ostatniego roku pokoju, czyli 1938, aby uzyskać miarodajny i spójny wynik.
Podsumowując, kwota 2 miliardów ówczesnych dolarów nie jest luźnym szacunkiem historyków, lecz wynikiem oficjalnej, państwowej inwentaryzacji, przeprowadzonej tuż po wojnie przez dedykowaną do tego celu instytucję. To właśnie praca Biura Odszkodowań Wojennych stanowi twardy, udokumentowany fundament, na którym opieramy tę pozycję w naszym "Historycznym Rachunku". W przeliczeniu na dzisiejsze pieniądze, wartość zrabowanej maszynerii przemysłowej oraz infrastruktury wynosi 44,54 mld USD.
Podwójny szok. Utrata kapitału materialnego i ludzkiego
Wydarzenia z 1945 roku należy analizować jako podwójny, sprzężony szok. Grabież materialna była szokiem kapitałowym, a wysiedlenie blisko 8 milionów Niemców – szokiem kapitału ludzkiego. Zastąpienie wykwalifikowanych niemieckich inżynierów, techników i rolników przez straumatyzowanych polskich przesiedleńców z rolniczych Kresów stworzyło ogromną lukę kompetencyjną.
Dla polskich osadników, przybywających często z Kresów, widok był szokujący. Zastali oni fabryki bez maszyn, gospodarstwa bez zwierząt i narzędzi, a wszystko to w atmosferze strachu i niepewności, podsycanej przez grasujących żołnierzy sowieckich. Jak mówił prof. Marcin Zaremba: "Zdarzało się, że żołnierze na przepustce podjeżdżali na bazar i wciągali dziewczyny do samochodu. Nie patrzyli czy to Niemka, czy Polka".
Koszt utraconych szans. Wycena długofalowych skutków "szoku początkowego"
Straty poniesione przez Polskę na Ziemiach Odzyskanych nie ograniczają się do wartości zniszczonych budynków i zrabowanych fabryk w 1945 roku. Prawdziwy, długofalowy koszt leży w utraconym potencjale – bogactwie, które nigdy nie zostało wytworzone, ponieważ region został zmuszony do startu ze zrujnowanego, zdekapitalizowanego poziomu.
Aby oszacować skalę tej straty, przeprowadziliśmy analizę kontrfaktyczną. Odpowiada ona na pytanie: "Jak wyglądałaby gospodarka Ziem Odzyskanych, gdyby uniknęła zniszczeń i grabieży, a następnie rozwijała się w narzuconym jej systemie PRL?" Różnica między tym hipotetycznym scenariuszem a historyczną rzeczywistością to właśnie koszt "szoku początkowego".
Jak to policzyliśmy? Metodologia porównawcza
Model porównuje dwie ścieżki rozwoju PKB Ziem Odzyskanych w latach 1945-1989. Kluczowe jest to, że obie trajektorie rosną w tym samym, rzeczywistym tempie historycznym gospodarki PRL, zaczerpniętym z renomowanej bazy danych Maddison Project Database. Jedyną zmienną jest punkt startowy.
Dwie ścieżki rozwoju. Jak zniszczenia wojenne spowolniły Ziemie Odzyskane
Model porównuje hipotetyczny rozwój regionu bez zniszczeń wojennych z historyczną, znacznie niższą trajektorią wzrostu. Obie ścieżki rosną w tym samym tempie – jedyną zmienną jest punkt startowy.
Scenariusz Hipotetyczny (bez zniszczeń)
Wartość ta reprezentuje pełny, przedwojenny potencjał gospodarczy tych ziem, czyli to, jak rozwijałby się region, gdyby nie zniszczenia materialne i grabież.
Trajektoria Rzeczywista (historyczna)
To faktyczny, zdewastowany potencjał gospodarczy Ziem Odzyskanych. Różnica między scenariuszami to trwały koszt, jaki Polska poniosła w wyniku II wojny światowej.
Scenariusz Hipotetyczny (bez zniszczeń): Punktem wyjścia jest pełny, przedwojenny potencjał gospodarczy tych ziem z 1938 roku, szacowany na 46,8 mld USD (w stałych cenach z 2011 r.). Wartość ta reprezentuje potencjał kapitału fizycznego i infrastruktury, celowo abstrahując od zmian w kapitale ludzkim, aby precyzyjnie wyizolować koszt zniszczeń materialnych i grabieży.
Trajektoria Rzeczywista (historyczna): Punktem wyjścia jest faktyczny, zdewastowany potencjał gospodarczy Ziem Odzyskanych w 1946 roku. Zgodnie z najlepszymi dostępnymi szacunkami naukowymi, wynosił on zaledwie 11,0 mld USD (w cenach z 2011 r.).
Wyniki symulacji. Efekt kuli śniegowej
Poniższa tabela ilustruje, jak początkowa luka między scenariuszami narastała wykładniczo przez 45 lat.
Wykładniczy wzrost strat. Jak Polska traciła potencjał gospodarczy
Poniższa wizualizacja i tabela ilustrują, jak początkowa luka w PKB Ziem Odzyskanych, spowodowana zniszczeniami wojennymi, narastała wykładniczo przez 45 lat, generując skumulowaną stratę ponad 5,5 biliona dolarów.
| Rok | Rzeczywiste PKB (model) | Hipotetyczne PKB (model) | Różnica Roczna | Różnica Skumulowana |
|---|---|---|---|---|
| 1945 | 11,0 | 46,8 | 35,8 | 35,8 |
| 1950 | 19,5 | 83,0 | 63,5 | 265,0 |
| 1960 | 31,0 | 131,9 | 100,9 | 840,0 |
| 1970 | 49,5 | 210,5 | 161,0 | 1 850,0 |
| 1980 | 63,5 | 270,1 | 206,6 | 3 650,0 |
| 1989 | 65,0 | 276,4 | 211,4 | 5 580,0 |
Ziemie odzyskane. Długi gospodarczy cień historii
Skumulowana strata potencjału gospodarczego Ziem Odzyskanych w latach 1945-1989, wynikająca wyłącznie z "szoku początkowego", wynosi około 5,6 biliona dolarów (w cenach z 2011 roku). Odpowiada to wartości 7 849 miliardów dolarów (czyli ok. 7,85 biliona USD) na koniec 2024 roku.
Analiza ekonomiczna strat wojennych jest złożonym procesem, który wymaga uwzględnienia wszystkich istotnych czynników. W przypadku Ziem Odzyskanych, scenariusz kontrfaktyczny, który zakładałby brak jakichkolwiek zniszczeń, byłby nierealistyczny. Należy pamiętać, że region ten był terenem intensywnych działań wojennych, a co ważniejsze, musiał zmierzyć się z olbrzymią, powojenną luką w kapitale ludzkim. Wysiedlenie blisko 8 milionów Niemców, w tym wysoko wykwalifikowanych inżynierów, techników i rolników, stworzyło ogromne wyzwanie dla nowo przybyłych polskich osadników, z których wielu pochodziło z rolniczych Kresów o zupełnie innej kulturze rolnej i poziomie uprzemysłowienia. Dlatego, aby nasze wyliczenia były jak najbardziej wiarygodne i sprawiedliwie oddzielały straty spowodowane bezpośrednio przez grabież sowiecką od tych, które były konsekwencją samej wojny, konieczne jest wprowadzenie korekty.
Przyjęliśmy, że ostateczna kwota utraconego potencjału PKB zostaje obniżona o połowę. Przyjęcie współczynnika 50% jest konserwatywnym założeniem analitycznym. Pozwala ono na wyodrębnienie strat, za które bezpośrednią odpowiedzialność ponosi Związek Sowiecki poprzez celową i zorganizowaną grabież przemysłową. Zatem, zamiast astronomicznej kwoty 7,85 biliona USD, otrzymujemy bardziej realistyczny szacunek wynoszący 3,93 biliona USD. Ta nowa liczba nie umniejsza skali tragedii, lecz precyzyjnie wskazuje na ekonomiczne konsekwencje celowych działań sowietów. To kwota, która odzwierciedla to, ile Polska straciłaby wyłącznie z powodu „szoku początkowego” – drenażu materialnego dokonanego przez „trofiejnyje otriady” oraz celowego zrujnowania potencjału gospodarczego, z którego kraj musiał się podnieść w 1945 roku.
Tym samym, finalny rachunek za grabież Ziem Odzyskanych składa się z dwóch kluczowych elementów: wartości zrabowanego majątku przemysłowego (44,54 mld USD) oraz skorygowanej wartości utraconego potencjału gospodarczego na przestrzeni 45 lat komunizmu (3,93 biliona USD). Takie podejście, uwzględniające zarówno bezpośrednią stratę materialną, jak i długofalowe konsekwencje, zapewnia pełny i wiarygodny obraz bezprecedensowego drenażu ekonomicznego, jakiego dopuścił się Związek Sowiecki. Jest to rachunek za trwałe okaleczenie polskiej gospodarki, którego skutki były odczuwalne przez całą epokę PRL.
Straty materialne (stock): Wartość zrabowanego przez ZSRR przemysłu i infrastruktury, oszacowana tuż po wojnie przez polskie Biuro Odszkodowań Wojennych.
Rachunek za wojnę
Wartość straconego majątku
Straty gospodarcze (flow - PKB): To koszt utraconych szans. Gigantyczna różnica między tym, co Ziemie Odzyskane mogłyby wnieść do polskiej gospodarki, a tym, co wniosły, startując ze zrujnowanego poziomu. Ten "szok początkowy" trwale obniżył potencjał rozwojowy Polski na 45 lat.
Rachunek za wojnę
Skumulowana wartość utraconego PKB
Źródło: PolskieRadio24.pl/Michał Tomaszkiewicz
Skąd to wiemy? Jak to policzyliśmy?
Niniejszy artykuł opiera się na analizie i syntezie danych pochodzących z szeregu renomowanych instytucji badawczych oraz na spójnej, transparentnej metodologii obliczeniowej. Poniżej przedstawiamy jej kluczowe filary, aby zapewnić pełną przejrzystość naszych ustaleń.
Część I: Źródła danych
Fundamentem merytorycznym tego opracowania są dane, raporty i analizy pochodzące od następujących instytucji i organizacji:
- Instytut Pamięci Narodowej (IPN): Główne źródło zweryfikowanych danych dotyczących skali represji sowieckich, w tym liczby ofiar Zbrodni Katyńskiej, deportacji, aresztowań oraz terroru w latach 1944-45. Archiwa IPN były również bezcennym źródłem relacji i świadectw ofiar.
- Ośrodek KARTA: Instytucja, której badania, zwłaszcza w ramach "Indeksu Represjonowanych", pozwoliły na stworzenie zweryfikowanej bazy danych o osobach dotkniętych sowieckim terrorem.
- Maddison Project Database (Uniwersytet w Groningen): Złoty standard w dziedzinie historii gospodarczej. Ta renomowana, akademicka baza danych dostarczyła historycznych, porównywalnych wartości PKB, które stanowiły podstawę do wyliczenia utraconego potencjału gospodarczego.
- Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego: Raport tej instytucji o stratach poniesionych z rąk Niemiec posłużył jako wzorzec metodologiczny dla naszych obliczeń dotyczących utraconego PKB w wyniku strat ludzkich.
- Archiwa Polskiego Radia: Źródło autentycznych relacji i świadectw, które nadały tej analizie niezbędny, ludzki wymiar.
- Główny Urząd Statystyczny (GUS): Przedwojenne roczniki statystyczne były kluczowe dla oszacowania struktury demograficznej i gospodarczej Kresów Wschodnich.
Część II: Kluczowe zastrzeżenia i ograniczenia metodologiczne
Przedstawione wyliczenia dzielą się na dwie kategorie:
- Wyceny oparte na twardych danych: Dotyczą one strat ludzkich (liczba ofiar Zbrodni Katyńskiej, deportowanych, aresztowanych) oraz udokumentowanych strat materialnych (wartość zrabowanego przemysłu). W tych przypadkach nasza rola ograniczała się do zastosowania przyjętej metodologii (utracone PKB) i waloryzacji kwot.
- Symulacje i modele szacunkowe: W przypadkach, gdzie precyzyjne dane historyczne nie istnieją (np. wartość szabru mienia prywatnego, wartość aktywów na Kresach), stworzyliśmy konserwatywne modele szacunkowe. Jasno zaznaczamy, że są to symulacje mające na celu określenie rzędu wielkości, a nie aptekarsko precyzyjne wyliczenia. Przyjmowaliśmy w nich zawsze założenia ostrożne i zaniżone.
Kluczowym procesem było uaktualnienie wartości do jednego, wspólnego mianownika, czyli dolara amerykańskiego z 2024 roku. Wartości podawane w złotych z 1938 r. lub dolarach z 1938 r. zostały przeliczone z użyciem oficjalnych danych o historycznym kursie wymiany (5,3 zł w roku 1938) i skumulowanej inflacji dolara. Wartości podane w dolarach międzynarodowych z 2011 r. (z bazy Maddison Project) zostały zwaloryzowane z uwzględnieniem inflacji w latach 2011-2024.
Część III: Metodologia obliczeń krok po kroku
Centralnym elementem artykułu jest "Rachunek za wojnę". Każda pozycja w tym rachunku jest wynikiem szczegółowych obliczeń i symulacji. Dla zapewnienia najwyższej transparentności, przyjmujemy, że podstawowa metoda wyceny strat ludzkich jest analogiczna do tej, którą zastosował Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego w oficjalnym raporcie o reparacjach od Niemiec. Polega ona na szacowaniu wartości utraconego Produktu Krajowego Brutto (PKB), który zostałby wytworzony przez ofiary, gdyby żyły. Według metodologii raportu na jedną ofiarę przypada średnio 821,8 tys. złotych utraconego PKB (według siły nabywczej z 2021 roku) - przeliczyliśmy tę kwotę na wartość na dolary 2024 i systematycznie stosowaliśmy do oszacowania wysokości strat.
🧮 Krok 1: Przeliczenie 821 800 zł na USD według kursu z 2021 roku
Średni kurs wymiany USD/PLN w 2021 roku wynosił około 3,8618 PLN za 1 USD. Przeliczamy zatem: 821 800 zł ÷ 3,8618 PLN/USD ≈ 212 797 USD
📈 Krok 2: Waloryzacja kwoty do poziomu 2024 roku
Wzrost cen w USA mierzony indeksem CPI w latach 2021–2024 wynosił:
- 2022: 6,5%
- 2023: 3,4%
- 2024: 3,4%
Zgodnie z zasadą procentu składanego, mnożymy przez siebie kolejne roczne wskaźniki: (1+0,065)×(1+0,034)×(1+0,034)=1,065×1,034×1,034≈1,1387
Następnie przemnażamy przeliczoną kwotę przez ten mnożnik: 212 797 USD×1,1387≈242 311 USD. Do obliczeń używamy wartości 242 300 USD.
Uwaga metodologiczna: Zasada równej wartości i konserwatyzm szacunków wyliczeń strat strumienia PKB według HCA
W niniejszej analizie przyjęto fundamentalną zasadę równej wartości każdego ludzkiego życia. Jesteśmy w pełni świadomi, że z czysto ekonomicznego punktu widzenia, podejście to jest uproszczeniem. Metodologie stosowane w wycenach reparacyjnych często różnicują wartość kapitału ludzkiego w zależności od wieku, wykształcenia i potencjału zarobkowego ofiar.
Nasz wybór jest jednak decyzją pryncypialną. Ma na celu uniknięcie niemożliwego do obrony, zarówno moralnie, jak i metodologicznie, ćwiczenia polegającego na tworzeniu hierarchii wartości ludzkiego życia i wycenianiu życia jednego obywatela wyżej niż drugiego.
Konsekwencją tego podejścia jest fakt, że nasze szacunki, szczególnie w przypadku zbrodni wymierzonych w elity państwa, są wysoce konserwatywne. Zbrodnia Katyńska, której celem była fizyczna likwidacja oficerów, inżynierów, lekarzy i urzędników, jest tego najbardziej jaskrawym przykładem. Realna strata ekonomiczna dla państwa była w tym przypadku znacznie wyższa niż suma wynikająca z uśrednionej wyceny.
Uzasadnienie współczynnika 50% utraty produktywności dla ocalałych z represji
Przyjęcie stałego współczynnika 50% utraty produktywności dla osób, które przeżyły sowieckie represje (deportacje, łagry, więzienia), jest kluczowym założeniem w naszym modelu. Choć precyzyjne, indywidualne zmierzenie tej straty jest historycznie niemożliwe, wybór tej wartości nie jest arbitralny. Jest to konserwatywny szacunek oparty na analizie porównawczej z nowoczesnymi badaniami oraz na ocenie unikalnych, wielowymiarowych czynników, które sprawiały, że los polskiego więźnia politycznego był pod względem ekonomicznym znacznie gorszy niż w przypadku współczesnych systemów penitencjarnych.
Poniżej przedstawiamy trójstopniową argumentację, która stanowi podstawę dla tego założenia.
1. Empiryczny punkt odniesienia: długofalowe skutki uwięzienia we współczesnej gospodarce
Najlepszym dostępnym, ilościowym punktem odniesienia dla długoterminowych strat ekonomicznych spowodowanych uwięzieniem są badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych. Raport Brennan Center for Justice wykazał, że osoby, które odbyły karę więzienia, doświadczają średniej rocznej redukcji zarobków o 52% w porównaniu do swojego potencjału sprzed uwięzienia.
Ta roczna strata kumuluje się w ciągu całej kariery zawodowej, prowadząc do utraty zarobków rzędu niemal pół miliona dolarów na osobę. Inne badania potwierdzają, że uwięzienie ma trwałe efekty na zdolność do znalezienia i utrzymania pracy. Liczba 52% stanowi dla nas twardy, empiryczny punkt odniesienia. Argumentujemy jednak, że w przypadku polskich ofiar sowieckiego terroru, ta liczba jest prawdopodobnie zaniżona. Doświadczenie Gułagu i późniejsze życie w PRL generowało dodatkowe, niszczycielskie czynniki, które potęgowały utratę produktywności.
Biorąc pod uwagę, że już samo uwięzienie we współczesnym, zachodnim systemie penitencjarnym powoduje średnią utratę zarobków na poziomie 52% , a doświadczenie Gułagu i późniejsze życie w PRL nakładało na ofiary dodatkowe, potężne brzemię traumy fizycznej, psychicznej oraz systemowej dyskryminacji ekonomicznej (udokumentowanej na poziomie 30-40% straty w samych zarobkach po powrocie), przyjęcie współczynnika 50% jest szacunkiem wysoce konserwatywnym. Odzwierciedla on trwałą i wielowymiarową degradację potencjału ekonomicznego setek tysięcy polskich obywateli, którzy przeżyli sowiecki terror.
Waloryzację wartości historycznych w dolarach przeprowadzono przy użyciu amerykańskiego wskaźnika CPI-U (Consumer Price Index for All Urban Consumers) ze źródeł Bureau of Labor Statistics. Skumulowana zmiana CPI w latach 1938–2024 daje mnożnik 22,27, którym przeliczono wartości z 1938 r. na ekwiwalent w dolarach 2024 r. To szeroko przyjęta metoda waloryzacji wartości.
Waloryzacja Danych z Maddison Project Database Wartości historycznego PKB, pochodzące z bazy danych Maddison Project i wyrażone w dolarach międzynarodowych z 2011 roku, zostały uaktualnione do wartości z końca 2024 roku. W tym celu zastosowano skumulowany mnożnik waloryzacyjny, wynoszący 1,4067. Został on obliczony na podstawie oficjalnych, rocznych wskaźników inflacji CPI-U publikowanych przez amerykańskie Biuro Statystyki Pracy (U.S. Bureau of Labor Statistics) dla okresu 2011–2024.
Obliczenia dla rozdziału Rachunek za wojnę: aneksja Kresów. Kradzież połowy Polski
1. Wycena strat bezpośrednich (stock) – grabież przemysłu
Ta część analizy opiera się na twardych, historycznych danych źródłowych.
Podstawowym źródłem dla tej wyceny jest oficjalny dokument państwowy: "Sprawozdanie w przedmiocie strat i szkód wojennych Polski w latach 1939–1945", opublikowany w 1947 roku przez Biuro Odszkodowań Wojennych (BOW) przy Prezydium Rady Ministrów.
Wartość straty: Raport ten, będący wynikiem szczegółowej, powojennej inwentaryzacji, oszacował wartość zrabowanej przez ZSRR infrastruktury przemysłowej z Ziem Odzyskanych na kwotę 2 miliardów dolarów amerykańskich według wartości z 1938 roku.
Wiarygodność: Jest to najważniejsze i najbardziej wiarygodne źródło, ponieważ zostało opracowane bezpośrednio po wojnie przez dedykowaną instytucję państwową na podstawie oględzin i wycen inżynieryjnych.
Waloryzacja do wartości z 2024 roku
Aby zapewnić porównywalność tej straty z innymi pozycjami rachunku, kwota 2 mld USD z 1938 roku została zwaloryzowana do wartości na koniec 2024 roku.
Mnożnik Waloryzacyjny (1938 → 2024): Zgodnie z analizą skumulowanej inflacji w USA (wskaźnik CPI-U), mnożnik dla tego okresu wynosi 22,27.
Obliczenie: 2 mld USD (1938) × 22,27 = 44,54 mld USD
Uwaga: Straty te dotyczą wyłącznie zorganizowanej grabieży przemysłowej i są odrębne od strat wynikających z pospolitego szabru mienia prywatnego przez żołnierzy Armii Czerwonej, które zostały oszacowane w innych rozdziałach raportu.
2. Wycena strat pośrednich (flow) – model utraconych szans
Ta część analizy kwantyfikuje długofalowy koszt "szoku początkowego" za pomocą analizy kontrfaktycznej.
Model oblicza skumulowaną różnicę w PKB w latach 1945-1989 między dwoma scenariuszami. Kluczowym założeniem jest zastosowanie w obu scenariuszach tej samej, rzeczywistej stopy wzrostu gospodarki PRL, co pozwala precyzyjnie wyizolować stratę wynikającą wyłącznie z niższego punktu startowego.
Scenariusz Hipotetyczny (bez zniszczeń): Zakłada, że gospodarka Ziem Odzyskanych startuje w 1945 roku ze swojego pełnego, przedwojennego potencjału materialnego i infrastrukturalnego.
Trajektoria Rzeczywista (historyczna): Zakłada, że gospodarka startuje w 1945 roku ze swojego faktycznego, zdewastowanego poziomu po zniszczeniach wojennych i sowieckiej grabieży.
Punkt startowy hipotetyczny: 46,8 mld USD (w stałych cenach z 2011 r.). Wartość ta reprezentuje przedwojenne PKB regionu i pochodzi z szacunków opartych na danych historycznych.
Punkt startowy rzeczywisty: 11,0 mld USD (w stałych cenach z 2011 r.). Wartość ta jest najlepszym dostępnym szacunkiem naukowym faktycznego PKB regionu w 1946 roku.
Roczne stopywWzrostu: Dla obu scenariuszy zastosowano historyczne, roczne wskaźniki wzrostu PKB Polski dla lat 1945-1989, pochodzące z renomowanej, akademickiej bazy danych Maddison Project Database.
Proces obliczeniowy i waloryzacja wyniku
Model rok po roku obliczał PKB dla obu scenariuszy, a następnie sumował roczne różnice, tworząc skumulowaną stratę.
Wynik końcowy modelu: Skumulowana strata w latach 1945-1989 wyniosła 5,6 biliona USD (w stałych cenach z 2011 r.).
Waloryzacja wyniku do wartości z 2024 roku: Aby ujednolicić wynik, kwota ta została przeliczona na wartość z końca 2024 roku.
Mnożnik waloryzacyjny (2011 → 2024): Zgodnie z analizą skumulowanej inflacji w USA (CPI-U), mnożnik dla tego okresu wynosi 1,4067.
Obliczenie: 5 580 mld USD (2011) × 1,4067 = 7 849 mld USD (2024), czyli ok. 7,85 biliona USD.