Dlaczego 11 listopada to Święto Niepodległości? Historia i znaczenie daty

11 listopada 1918 roku we francuskim Compiègne podpisano rozejm między aliantami a Niemcami. I wojna światowa dobiegła końca. Konflikt wywrócił do góry nogami sytuację polityczną w Europie, co pozwoliło Polsce i kilku innym państwom odzyskać lub uzyskać niepodległość. Co w tym czasie wydarzyło się nad Wisłą?

Posiedzenie Rady Regencyjnej

Dzień przed zakończeniem wojny do Warszawy pociągiem przybył Józef Piłsudski, którego Niemcy wypuścili z więzienia w Magdeburgu. Dowódca poległej Austro-Węgrom I Brygady Legionów Polskich oraz założyciel tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej, nazywany Komendantem, został aresztowany w lipcu 1917 roku wobec odmowy złożenia przysięgi na wierność władcom Niemiec i Austrii, którzy zapowiedzieli utworzenie samodzielnego państwa polskiego z dziedziczną monarchią.

Ostatecznie zaborcy przegrali wojnę. W dniu przybycia Komendanta Polacy rozpoczęli rozbrajanie niemieckich żołnierzy na ulicach stolicy. Wieczorem 11 listopada 1918 roku Piłsudski udał się na spotkanie z członkami Rady Regencyjnej.

Organ ten powołany we wrześniu 1917 roku przez Niemców i Austriaków (i od nich zależny) formalnie sprawował zwierzchnią władzę w utworzonym przez nich Królestwie Polskim. W skład Rady Regencyjnej wchodził arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, prezydent Warszawy książę Zdzisław Lubomirski i honorowy prezes Stronnictwa Polityki Realnej hrabia Józef Ostrowski. 7 października 1918 roku, a więc na miesiąc przed końcem I wojny światowej, Rada ogłosiła niepodległość Polski.

12 listopada ukazało się oświadczenie, w którym Rada Regencyjna informowała, że dzień wcześniej przekazała Piłsudskiemu naczelne dowództwo nad podległym sobie polskim wojskiem. Swoją decyzję tłumaczyła grożącym "niebezpieczeństwem zewnętrznym i wewnętrznym" oraz koniecznością "ujednolicenia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju".

Jak poinformowano w prasie, posiedzenie Rady w dniu 11 listopada trwało od godz. 17 do 22. Około 20 do spotkania dołączył Piłsudski, który został poinformowany o otrzymaniu władzy nad armią. Komendant następnie "naradzał się z szeregiem wojskowych, poczem późno wieczorem był obecny na konferencji komisji stronnictw demokratycznych, która przeciągnęła się do godz. 1-szej w nocy".

"Wzywam do zachowania zimnej krwi"

Następnego dnia Józef Piłsudski wydał odezwy do obywateli, w których informował o powierzeniu mu funkcji dowódcy armii i zadania stworzenia rządu. Zwracał się też z apelem o umożliwienie niemieckim żołnierzom wyjazdu do ojczyzny, mimo zrozumiałej wrogości, jaką mogą czuć Polacy do zaborców. "Pragnę […], abyśmy nie dali się porwać uczuciom gniewu i zemsty. […] Wzywam Was wszystkich do zachowania zimnej krwi, do równowagi i spokoju, jaki powinien panować w narodzie pewnym swej wielkiej i świetnej przyszłości" – pisał Komendant.

Proces powstawania II Rzeczypospolitej przyspieszył. 14 listopada Rada Regencyjna dokonała samorozwiązania i przekazała Józefowi Piłsudskiemu zwierzchnią władzę w państwie. Królestwo Polskie stało się Republiką Polską. Dwa dni później Piłsudski w depeszy do przywódców państw ogłosił powstanie niepodległego państwa polskiego. Minęły kolejne dwa dni i powołano rząd Jędrzeja Moraczewskiego. 22 listopada 1918 roku Piłsudski przyjął tytuł Naczelnika Państwa.

Ponad pół roku później, 28 czerwca 1919 roku, Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski podpisali w Wersalu traktat pokojowy, który formalnie przywracał Polskę na mapy Europy. Jednak to właśnie 11 listopada obchodzimy Narodowe Święto Niepodległości. Dlaczego?

W II RP datę tę propagowało środowisko skupione wokół Piłsudskiego, które przejęło pełnię władzy po przewrocie majowym dokonanym w 1926 roku. 11 listopada, jako rocznicę uwolnienia kraju od okupantów, upamiętniono już w 1919 roku. W kolejnych latach dacie tej stopniowo nadawano coraz większe znaczenie, ale oficjalnym świętem państwowym stało się dopiero w 1937 roku, dwa lata po śmierci Naczelnika.

W czasie okupacji i PRL-u świętowanie 11 listopada było zakazane. Dzień ten swoją rangę odzyskał w 1989 roku.

Źródła: Polskie Radio/th

"Kurjer Warszawski", 12 listopada 1918, nr 313.