Moskwa jako trzeci Rzym. Korzenie rosyjskiego imperializmu
2022-05-28, 22:00
- Idea Moskwy jako trzeciego Rzymu łączyła w sobie pojęcie Konstantynopola, jako centrum prawosławia, i Rzymu, jako politycznej i kulturalnej stolicy świata. Od razu pojawiło się napięcie pomiędzy religijnym i politycznym rozumieniem dziejowej roli Rosji. Z biegiem czasu zaczęto idei używać do doraźnych celów politycznych - mówił w Polskim Radiu 24 politolog i religioznawca dr Rafał Łętocha.
Idea Moskwy jako trzeciego Rzymu pojawiła się pod koniec XV wieku. Jej autorstwo przypisuje się mnichowi Filoteuszowi z Pskowa. Sformułowanie znalazło się po raz pierwszy w jego liście do Wasyla III, wielkiego księcia moskiewskiego i ojca późniejszego cara Iwana Groźnego: "Dwa Rzymy upadły [pierwszy, właściwy, w wyniku tzw. Wielkiej Schizmy z 1054 roku, drugi - Konstantynopol - w 1453], trzeci trwa, a czwartego już nie będzie".
Rzym łaciński i Bizancjum upadły, według mnicha, z powodu kryzysu moralnego i religijnego. Kluczowym momentem w przypadku Konstantynopola miała być unia z "heretyckim" Rzymem. Natomiast podbój turecki - bezpośrednią konsekwencją tej unii. Tylko Moskwa, która nie zgodziła się na unię, pozostała niezależnym państwem i ostoją prawdziwej wiary. - Filoteusz apelował, aby wybrany przez Boga car stanął na czele chrześcijaństwa i uwolnił je od heretyków. Wzywał, aby wszystkie państwa chrześcijańskie zjednoczyły się pod panowaniem Moskwy, której misją miało być oświecanie innowierców - tłumaczył w Polskim Radiu 24 dr Rafał Łętocha.
Mnich przedstawiał Wasylowi III ideał władcy, który troszczy się o swój lud. - Moskwa jako trzeci Rzym łączyła w sobie ideę Konstantynopola, jako centrum prawosławia, i Rzymu, jako politycznej i kulturalnej stolicy świata. Od razu pojawiło się napięcie pomiędzy religijnym i politycznym rozumieniem dziejowej roli Rosji. Tym bardziej że w ujęciu Filoteusza idea niewiele miała wspólnego z imperializmem. Z biegiem czasu zaczęto jej używać do doraźnych celów politycznych - powiedział dr Łętocha.
Swój renesans idea przeżyła w XIX wieku w Rosji. Jej wielkim orędownikiem był m.in. Fiodor Dostojewski, który podkreślał, że każdy wielki naród powinien wierzyć, iż zależy od niego zbawienie świata. Naród rosyjski miał poprowadzić nowe wojny krzyżowe, a po ich zwycięstwie miała zapanować prawosławna wspólnota ludzka.
Posłuchaj
Przyjęło się uważać, że współczesne uwikłanie rosyjskiej cerkwi w putinizm jest efektem infiltracji tej idei w czasach sowieckich. Wydaje się jednak, że można to odwrócić. Czy cerkiew potrafi inaczej funkcjonować? Czy kiedykolwiek nie ulegała wpływom?
Więcej w nagraniu.
* * *
Audycja: Ideo-pop
Prowadzący: Krzysztof Wołodźko
Gość: dr Rafał Łętocha (politolog i religioznawca, Uniwersytet Jagielloński)
Data emisji: 28.05.2022
Godzina emisji: 20.33
PR24