2,5 mln Polaków pracuje bez etatu. Co tracą?

• Prawie 2,5 miliona osób w Polsce na koniec 2024 roku wykonywało pracę na podstawie umowy zlecenia lub podobnych umów cywilnoprawnych
• Dla ponad 1 miliona z nich, umowa zlecenie była dodatkowym źródłem dochodu, ponieważ jednocześnie byli zaliczani do pracujących w gospodarce narodowej (mieli etat)
• Większość zleceniobiorców to kobiety, a najwięcej osób na tych umowach pracuje w sektorze prywatnym, zwłaszcza w administracji, wsparciu i opiece zdrowotnej

Czym jest "praca bez etatu"? Kluczowe różnice

Podstawowa różnica między etatem a zleceniem leży w przepisach, które je regulują, oraz w charakterze samej pracy.

Umowa o pracę podlega pod Kodeks pracy, którego głównym celem jest ochrona pracownika. Kluczowe jest tu podporządkowanie – praca wykonywana jest pod kierownictwem pracodawcy, w określonym miejscu i czasie.

Umowa zlecenie podlega pod Kodeks cywilny, który zakłada równość obu stron. Zleceniobiorca jest bardziej samodzielny, nie podlega bezpośrednio pod kierownictwo i co do zasady sam organizuje sobie pracę.

REKLAMA

Umowa zlecenie: co tracisz? (lista strat)

Brak etatu, często nazywanego "śmieciówką", wiąże się z szeregiem poważnych braków w zakresie praw i przywilejów pracowniczych. Oto najważniejsze z nich:

1. Brak płatnego urlopu

Na etacie: Przysługuje Ci 20 lub 26 dni płatnego urlopu wypoczynkowego w roku, w zależności od stażu pracy.
Na zleceniu: Nie masz ustawowego prawa do ani jednego dnia płatnego urlopu. Oznacza to, że gdy Twoi znajomi na etacie planują wakacje, Ty musisz kalkulować, czy stać Cię na tydzień lub dwa bez żadnego dochodu.

2. Mniejsza ochrona wynagrodzenia i czasu pracy

Na etacie: Chroni Cię minimalne wynagrodzenie krajowe (miesięczne). Czas pracy jest ściśle normowany (zazwyczaj 8 godzin dziennie, 40 tygodniowo), a nadgodziny są dodatkowo płatne. Wynagrodzenie otrzymujesz regularnie co miesiąc.
Na zleceniu: Obowiązuje jedynie minimalna stawka godzinowa. Czas pracy nie jest w żaden sposób normowany. Wynagrodzenie otrzymujesz co do zasady dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba że umowa stanowi inaczej.

REKLAMA

3. Słabsza ochrona socjalna (choroba, rodzicielstwo)

Na etacie: Masz prawo do pełnopłatnego wynagrodzenia za czas choroby (przez pierwsze 33 dni w roku), płatnego urlopu macierzyńskiego/ojcowskiego i innych świadczeń. Jesteś chroniony przed zwolnieniem w okresie przedemerytalnym.
Na zleceniu: Prawo do zasiłku chorobowego czy macierzyńskiego masz tylko wtedy, gdy opłacasz dobrowolną składkę chorobową. Bez niej w razie choroby lub urodzenia dziecka zostajesz bez środków do życia. Nie chroni Cię też ochrona przedemerytalna.

4. Brak wliczania do stażu pracy

Na etacie: Każdy przepracowany okres wlicza się do ogólnego stażu pracy, od którego zależy np. wymiar Twojego urlopu czy wysokość dodatków. Na koniec otrzymujesz świadectwo pracy.
Na zleceniu: Czas pracy na zleceniu obecnie nie wlicza się do stażu pracy - mają to zmienić przepisy, które zaczną obowiązywać od 2026 roku. Nie otrzymasz też świadectwa pracy, co najwyżej referencje.

REKLAMA

5. Dowolność w wypowiedzeniu umowy

Na etacie: Okres wypowiedzenia jest ściśle określony w Kodeksie pracy i zależy od stażu. Daje Ci to czas na znalezienie nowej pracy.
Na zleceniu: Umowę można wypowiedzieć w dowolnym momencie i ze skutkiem natychmiastowym (chyba że w umowie zapisano okres wypowiedzenia). Daje to znacznie mniejszą stabilność.

Czy na zleceniu można coś zyskać?

Mimo licznych wad, umowa zlecenie ma kilka zalet, głównie związanych z elastycznością.

REKLAMA

• Większa swoboda: Zleceniobiorca ma więcej swobody w organizacji pracy – sam decyduje, kiedy i gdzie pracuje
• Możliwość zastępstwa: Możesz powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej (jeśli umowa tego nie zabrania)
• Składki na emeryturę: Umowy zlecenia są (z pewnymi wyjątkami) objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym, więc okres ten liczy się do przyszłej emerytury

Dla pracodawców zlecenia bywają tańsze, co jest jednym z głównych powodów ich popularności.

Kto w Polsce pracuje "bez etatu"?

Zgodnie z danymi GUS na koniec 2024 roku:

• Demografia: Nieco ponad połowę (51,3 procent) zleceniobiorców stanowiły kobiety. Mediana wieku to 43 lata
• Sektory: Najwięcej osób na zleceniach pracuje w administracji i działalności wspierającej (np. agencje zatrudnienia), opiece zdrowotnej i pomocy społecznej oraz w handlu
• Podział na płeć w branżach: Kobiety dominują w opiece zdrowotnej (83,1 procent) i finansach (73,3 procent). Mężczyźni królują w budownictwie (84,8 procent) oraz transporcie (81,9 procent)
• Geografia: Co czwarty zleceniobiorca mieszka w regionie warszawskim stołecznym lub na Śląsku

Ważne: kiedy umowa zlecenie jest nielegalna?

Pamiętaj, że jeśli Twoja praca wykonywana jest:

REKLAMA

• w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę,
• pod jego kierownictwem i nadzorem,

to nosi ona znamiona stosunku pracy i powinna być wykonywana na podstawie umowy o pracę. Zastępowanie jej umową cywilnoprawną jest wykroczeniem, za które pracodawcy grozi grzywna od 1000 zł do 30 000 zł. W takiej sytuacji można wystąpić do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Podsumowując, choć umowa zlecenie oferuje elastyczność, odbywa się to kosztem znacznie mniejszej stabilności i braku podstawowych praw pracowniczych, które gwarantuje etat.

Czytaj także: 

• 7266 zł brutto dzieli Polskę na pół. Takie są realne zarobki
• Połowa firm ma problem z rekrutacją. Główny powód oczywisty
• Wynagrodzenia rosną, zatrudnienie spada. GUS przedstawił nowe dane

Źródło: GUS/sdworx/Michał Tomaszkiewicz