Konserwatyzm, ład, bunt, nowoczesność i Roger Scruton

W niedzielę 12 stycznia zmarł sir Roger Scruton, brytyjski konserwatywny filozof. Od sześciu miesięcy walczył z rakiem płuc, miał 75 lat.

Powiązany Artykuł

Sir Roger Scruton: zawsze byłem buntownikiem przeciwko rebelii

Doceniony w Polsce

W 2016 roku, w ramach VI kongresu "Polska Wielki Projekt", za zaangażowanie w budowę dobrego wizerunku Polski i działalność wspierającą opozycję antykomunistyczną w naszym kraju, kapituła Nagrody im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego odznaczyła sir Rogera Scrutona medalem "Odwaga i Wiarygodność". W tym samym roku otrzymał od królowej Elżbiety II tytuł lordowski za "zaangażowanie w rozwój filozofii, szkolnictwa i edukacji w Wielkiej Brytanii".

Był również Kawalerem Krzyża Wielkiego Orderu zasługi RP, który otrzymał 4 czerwca 2019 roku. Otrzymał także nagrodę Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 1998 roku został również odznaczony Medalem za Zasługi przez ówczesnego prezydenta Czech Vaclava Havla. 

"Odszedł Roger Scruton - brytyjski filozof i publicysta, profesor University of Buckingham, jeden z najważniejszych filozofów myśli konserwatywnej. Wielki Przyjaciel Polaków i wolnej, suwerennej Polski. Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi RP. Miał 76 lat. RiP" - napisał na Twitterze w związku z informacją o śmierci Scrutona prezydent Andrzej Duda.

REKLAMA

Powiązany Artykuł

Zmarł brytyjski filozof Roger Scruton. "Był przyjacielem Polaków"

Socjalistyczna rodzina

Scruton nie wyniósł swoich konserwatywnych przekonań z rodzinnego domu. Jego ojciec, nauczyciel John "Jack" Scruton, nie pałał sympatią do zamożnej klasy średniej i identyfikował się jako socjalista. - Wychowałem się w socjalistycznej rodzinie, gdzie ojciec uważał środowisko za główny problem tamtych czasów. Patrzył z niezadowoleniem na rozpowszechnienie się stylu lat 60. XX wieku w architekturze i destrukcji jego miasta przez planistów i lokalne władze - mówił na wykładzie poświęconym "Zielonej filozofii".

Ugruntowanie poglądów miało nastąpić w wyniku obserwacji wydarzeń burzliwej końcówki lat 60. XX wieku. - Dopiero pod wpływem wydarzeń z roku '68, jakich doświadczył osobiście podczas pobytu na stypendium w Paryżu, stał się konserwatystą - mówi portalowi PolskieRadio24.pl autorka pracy naukowej nt. Rogera Scrutona oraz publicystka "Do Rzeczy", Maria Kądzielska.

Początki kariery 

Młody Roger ukończył Jesus College w Cambridge a następnie Birbeck College w Londynie. Doktorat uzyskał w 1973 roku na podstawie pracy pt. "Sztuka i wyobraźnia, studia z filozofii rozumu". Zaczął nauczać filozofii na Birbeck College, ale mając nieco wolnego czasu, ukończył przy okazji prawo na City Law School, choć później nigdy go nie praktykował.

REKLAMA

Rok 1982 to założenie periodyku "The Salisbury Review", którego Scruton zostaje redaktorem naczelnym. Pozostanie nim aż do 2001 roku. Na jego łamach często występowały krytyczne artykuły wobec polityki Margareth Thatcher, ale z pozycji konserwatywnych.

Lata 80. to także czas, gdy Scruton zdobył pozycję cenionego pisarza. To właśnie wtedy wydał m.in. "Jak być konserwatystą", "Myśliciele lewicy" czy "Pożądanie".

Aktywność w Europie Środkowo-Wschodniej

Roger Scruton nie ograniczał się do przesiadywania w przysłowiowej wieży z kości słoniowej i nie poświęcał swojego czasu jedynie teorii. W trudnych i przełomowych dla Europy Środkowo-Wschodniej latach 80. czynnie zaangażował się w pomoc środowisku naukowemu w Polsce i Czechosłowacji, gdzie został nawet aresztowany a następnie wydalony z kraju w 1985 roku.

W Czechosłowacji założył Fundację Jana Husa, w Polsce - Jagiellonian Trust. W oba projekty zaangażował przedstawicieli brytyjskich elit oraz polskich akademików związanych z opozycją demokratyczną, m.in. Ryszarda Legutko czy Zdzisława Krasnodębskiego. Obie fundacje dostarczały książki i czasopisma oraz finansowały wydawnictwa.   

REKLAMA

Powiązany Artykuł

Roger Scruton. Buntownik przeciw rebelii

- Odznaczenie [medalem "Odwaga i Wiarygodność" - przyp.red.] dla mnie jest dowodem na to, że Polacy doceniają to, co robiłem tu w latach 80., a wtedy miałem poczucie, że to bardzo ważne. Zawsze wierzyłem w wartość idei, wartość edukacji, niekoniecznie formalnej, uniwersyteckiej, myślę raczej o wiedzy i nauce, którą dzielimy się ze sobą, kiedy tworzymy sieć komunikacji i łączymy się  w rozumieniu dzieł sztuki czy muzyki. W ten sposób powstaje kultura wysoka (…) Wspólnota, która się dzięki temu buduje, może zmienić świat.  W latach 80. byłem przekonany, że tego właśnie potrzebowała wtedy Polska. Odwiedzałem też Czechosłowację, Węgry i miałem poczucie, że we wszystkich tych opanowanych przez komunizm krajach ludzi trzeba ponownie wciągnąć w obieg idei, by mogli dzielić się wartościami, muzyką i literaturą - mówił w rozmowie z Polskim Radiem w 2016 roku Roger Scruton.

Myśl filozoficzna

Trudno streścić myśl filozoficzną Rogera Scrutona w jednej książce, tym bardziej w jednym artykule. Maria Kądzielska wskazuje, że najprościej przedstawić ją jako radykalną opozycję do marksizmu.

- Jeśli miałabym wskazać podstawową cechę konserwatyzmu anglosaskiego w wydaniu Rogera Scrutona, byłaby nią głęboka krytyka komunizmu, zarówno w jego wersji klasycznej jak i w formach przekształconych. Myśliciel ten nie zgadza się z podstawowymi założeniami rewolucji marksistowskiej - zarówno ekonomicznymi, antropologicznymi, jak i kulturalnymi. Przede wszystkim z tezą, że można gwałtownie zmienić porządek społeczny, co doprowadzi do powstania raju na ziemi. Świetnie ilustruje to cytat z jednej z jego książek "Jak być konserwatystą": "Ważne tradycje społeczne są czymś więcej niż tylko arbitralnymi zwyczajami, które mogły, ale nie musiały przetrwać do naszych czasów. Tradycje te są formami wiedzy. Zawierają ślady wielu prób i błędów, podejmowanych i popełnianych przez ludzi, którzy usiłowali dostosować swoje postępowanie do postępowania innych. (…) Lekkomyślne ich zniszczenie oznaczałoby usunięcie gwarancji dawanych przez obecne pokolenie następnemu" - zaznacza.

- W sytuacji, kiedy na zachodnich uniwersytetach konserwatyzm stał się drugim imieniem szatana i został całkowicie wyrugowany z dyskursu akademickiego, Roger Scruton dokonał jego rehabilitacji. Uczynił z myśli konserwatywnej w filozofii ponownie dziedzinę akademicką oraz udziela jej głosu w wykładach dla studentów na wielu uniwersytetach - dodaje.

REKLAMA

Ryszard Legutko, również filozof, którego znajomość z Rogerem Scrutonem sięga lat 80., uważa, że to Scruton jako pierwszy zaobserwował zjawisko "neobarbaryzacji". - Był jednym z pierwszych, który zaobserwował, że mamy do czynienia ze swoistym nawrotem barbarzyństwa. Ta neobarbaryzacja wynika z zerwania ciągłości z tradycją, stąd ta łatwość postawy buntowniczej (…) Jego konserwatyzm był tak naprawdę postawą człowieka kulturalnego. Człowiek kulturalny zawsze jest w jakimś głębszym sensie konserwatystą, bo zdaje sobie sprawę, że nie może zerwać ciągłości z mądrym dziedzictwem naszej cywilizacji. - stwierdził w rozmowie z radiową Dwójką europoseł Prawa i Sprawiedliwości.

Powiązany Artykuł

Zmarł brytyjski filozof Roger Scruton. "Był zwolennikiem ciągłości"

- Był to człowiek, który rzeczywiście rozumiał filozofię tak jak się powinno ją rozumieć, czyli jako miłość mądrości, bo to właśnie etymologicznie ona oznacza, czyli poszukiwanie mądrości, poza modami, poza presjami ideologicznymi, poza doraźną korzyścią - mówi z kolei o Scrutonie Bronisław Wildstein.  

W ostatnich latach naukowiec zajmował się ekologią oraz kwestiami związanymi ze środowiskiem, czego efektem było powstanie, jak się okazało, finalnej w jego życiu książki. - Scruton to także specjalista od zagadnień, które w potocznym dyskursie pozostają dla konserwatystów "niewygodnymi": sztuka, problematyka architektury, czy wreszcie ochrona środowiska, czyli zagadnienia odnoszące się do ekologii podjęte przez niego w najnowszej, przetłumaczonej na język polski książce, "Zielona filozofia - jak poważnie myśleć o naszej planecie" - przypomina Maria Kądzielska.

Człowiek renesansu

Jak wskazano wyżej, Roger Scruton znany jest jako pisarz-filozof, ale jego zainteresowania wykraczały znacznie poza ten obszar. O tych mniej znanych aktywnościach Brytyjczyka mówi nam Jerzy Byczyński, który także znał profesora osobiście.

REKLAMA

- Myśl i filozofia Scrutona nie była tylko polityczna, przekładała się ona nawet na architekturę, muzykę i właściwie na wszystko, co nas otacza - stwierdził redaktor portalu British Poles.

- Scruton za swojego życia stworzył liczne teksty i publikacje na temat architektury europejskiej cywilizacji, znany jest również z dokumentu przygotowanego dla BBC pt. "Why Beauty Matters" ("Dlaczego piękno ma znaczenie" - przyp.red.). Filozof krytykuje w nim modernizm, który wprowadził uwielbienie dla brzydoty, sterylności i bezdusznego chaosu. Profesor uważał, że sztuka oparta na greckiej filozofii, chrześcijańskiej miłości do Boga, poszukiwania ładu i piękna, jest wyrazem naszej cywilizacji. Nauki Scrutona wskazują nam ścieżkę, jak walczyć o Boga, dobro i piękno - dodaje Byczyński.

Związki naukowca z Polską nie zakończyły się na latach 80. XX w. Pozostał w bliskim kontakcie z naszym krajem na kolejne dekady.

- Roger Scruton pozostawał ogromnym przyjacielem Polaków. Rozumiał problemy naszego kraju i jednocześnie bardzo wspierał społeczność akademicką. Wielokrotnie występował z wykładami na polskich uniwersytetach, ale także był promotorem prac doktorskich polskich naukowców. Otwierał ludziom zza żelaznej kurtyny dostęp do uczelni brytyjskich - podsumowuje Maria Kądzielska. 

REKLAMA

Dorobek Rogera Scrutona to ponad 50 książek na temat filozofii, sztuki, literatury, architektury, kultury i seksualności człowieka. Napisał również kilka powieści m.in. "Notes from Underground" której akcja dzieje się w komunistycznej Czechosłowacji. 

Daniel Czyżewski, PolskieRadio24.pl