Fenomen sukcesu zrywu Wielkopolan. "Powstańcy byli świetnie przygotowywani do walk"
2023-12-21, 18:18
O uroczystościach obchodów 105. rocznicy powstania wielkopolskiego w Poznaniu, oraz źródłach sukcesu Wielkopolan na drodze do odzyskania niepodległości, mówi Marcin Wiśniewski.
Rozmowa z Marcinem Wiśniewskim, kierownikiem Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 w Poznaniu.
Jak będą wyglądały tegoroczne obchody Narodowego Dnia Pamięci Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego, które jest już narodowym świętem państwowym?
- W tym roku Narodowy Dzień Pamięci Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego świętować będziemy po raz trzeci. Sejm z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy w 2021 r. jednogłośnie ustanowił 27 grudnia - dzień rozpoczęcia walk - Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego. Jak napisano w ustawie "w hołdzie bohaterom - uczestnikom narodowego zrywu z lat 1918 – 1919, którzy wyzwolili Wielkopolskę spod panowania niemieckiego i przyłączyli ją do odrodzonej Rzeczypospolitej". O wprowadzenie takiego święta apelowały wielkopolskie organizacje społeczne i samorządy, a także władze naszego muzeum.
Tegoroczne uroczystości w Wielkopolsce będą odbywać się pod patronatem marszałka województwa wielkopolskiego Marka Woźniaka, który od lat jest ich głównym gospodarzem. W Poznaniu rozpoczną się od mszy świętej w poznańskiej farze, a także od złożenia kwiatów przy pomniku Powstańców Wielkopolskich u zbiegu ulic Wierzbięcice i Królowej Jadwigi, a także na grobie pierwszego dowódcy powstania Stanisława Taczaka i płk. Wincentego Wierzejewskiego na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan, a także przed tablicami dowódców powstania wielkopolskiego, marynarzy powstańców wielkopolskich oraz Ignacego Jana Paderewskiego. Szczegóły dotyczące uroczystości organizowanych w Wielkopolsce, ale i w stolicy, można znaleźć na stronie www.27grudnia.pl.
Państwo w Muzeum Powstania Wielkopolskiego szczególnie uczczą ten dzień?
- Zapraszamy, jak co roku, wszystkich do odwiedzenia naszych instytucji od godz. 10 do godz. 18. W tym dniu muzeum jest bezpłatne. Teraz łatwiej już do nas dojść po zakończeniu remontu Starego Rynku. Zaprezentujmy m.in. ekspozycję stałą ukazującą drogę Wielkopolan do niepodległości. Przygotowaliśmy też wystawę czasową: "Wojska Wielkopolskie w fotografii (1918-1920)" autorstwa Jana Gruszki, pracownika merytorycznego muzeum. Będzie też dodatkowe atelier, gdzie można będzie wykonać sobie fotografię w mundurze powstańczym i zachować na pamiątkę. Wokół naszej palcówki zaplanowaliśmy również szereg wydarzeń plenerowych z udziałem grup rekonstrukcyjnych. Będzie punkt opatrunkowy czy interwencje żołnierzy na terenie Starego Rynku. Zwiedzający będą mogli zobaczyć replikę samolotu Fokker D.VII, a także niemiecką armatę z czasów pierwszej wojny światowej, wykorzystywaną przez powstańców. W muzeum odbędą się też prelekcje o tematyce powstańczej.
Jaką rolę odegrało powstanie wielkopolskie w odradzającej się Rzeczpospolitej?
- Bardzo kluczową, miało olbrzymi wpływ na losy odradzającej się Rzeczpospolitej.
Co wpłynęło na sukces powstania wielkopolskiego?
- Wielkopolanie, którzy walczyli w powstaniu, byli świetnie przygotowywani do walki, doświadczenie wojenne zdobyli niestety w wówczas obowiązkowej służbie w armii niemieckiej, w ramach nieswojej I wojny światowej. Na pewno na sukces duży wpływ miało też organiczne przepracowanie przez nasze społeczeństwo doświadczenia germanizacji, a także m.in. praca z młodzieżą, choćby w związku gimnastycznym Sokół.
Jak doszło do powstania wielkopolskiego?
- W pierwszych dniach grudnia 1918 roku w Poznaniu zorganizował się Polski Sejm Dzielnicowy. Do stolicy Wielkopolski zjechali polscy delegaci m.in. ze Śląska, z Pomorza, wśród nich było wiele kobiet. Spotkanie dało sygnał urzędującej w Wielkopolsce, w Poznaniu administracji pruskiej, że Polacy istnieją i się organizują.
Na długo przed wybuchem powstania Polacy zaczęli stosować różne fortele, a trzeba podkreślić, że mieli ogromny zmysł organizacyjny. Wielu z nich miało zniemczone nazwiska. Dowództwo pruskie formalnie nie wiedziało, kto jest rodowitym Niemcem, a kto Polakiem. Dzięki temu nasi rodacy tworzyli oddziały militarne w trzech czwartych składające się z Polaków, tzw. Straże Bezpieczeństwa, mające utrzymać ład po abdykacji cesarza Niemiec. Zostało to skrzętnie wykorzystane, co zaprocentowało już w pierwszych godzinach od wybuchu powstania.
Niewątpliwie ogromny wpływ na losy powstania wielkopolskiego miał przyjazd do Poznania Ignacego Jana Paderewskiego, jednego z ojców niepodległości Rzeczpospolitej. Prusacy byli z tego powodu wściekli. Niestety nikt nie nagrał ówczesnego przemówienia Paderewskiego wygłoszonego w Poznaniu, zachowało się jedynie w formie spisanej ze słuchu. Jego wydźwięk był bardzo doniosły.
Powstanie wielkopolskie należy podzielić na 2 ważne etapy. Pierwszym było włączanie się społeczeństwa w odzyskanie niepodległości Wielkopolski, a co warto podkreślić, były w to zaangażowane wszystkie grupy społeczne. Było dużo kobiet, służba medyczna, lekarze, duchowieństwo.
Pierwszym dowódcą powstania wielkopolskiego był kpt. Stanisław Taczak. Gdy powstanie się rozrosło, Józef Piłsudski wysyła do Wielkopolski Józefa Dowbor-Muśnickiego. Wówczas zaczyna się drugi etap powstańczej walki Wielkopolan.
16 lutego 1919 roku zawarto pokój w Trewirze, który zobowiązywał Niemców do powstrzymania się od wszelkich działań zbrojnych przeciwko Polakom w Wielkopolsce oraz w innych okręgach. Powstanie wielkopolskie jednak oficjalnie zakończyło się dopiero 28 czerwca 1919 roku podpisaniem traktatu wersalskiego.
Jak powstanie wpłynęło na inne regiony Polski?
- Na pewno miało wpływ na odzyskiwanie wolności na Śląsku poprzez powstania śląskie, których organizatorzy i uczestnicy dzięki powstaniu wielkopolskiemu dostrzegli potencjał do walki o niepodległość w swoim regionie.
Wielu Wielkopolan potajemnie wspierało Ślązaków, wysyłając m.in. wyposażenie wojskowe. Na zachowanych fotografiach widać powstańców śląskich w charakterystycznych rogatywkach z powstania wielkopolskiego.
Dziękuję za rozmowę.
kg