103 lata temu wybuchło I powstanie śląskie. "Pokazano, że strona polska jest gotowa chwycić za broń"
2022-08-16, 06:15
103 lata temu, w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku, wybuchło I powstanie śląskie. Zorganizowane przez Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska, miało na celu przywrócenie tego regionu Polsce.
Było pierwszym z trzech zbrojnych wystąpień ludności Śląska przeciwko Niemcom. Upadło wprawdzie 24 sierpnia 1919 roku, przygotowało jednak grunt dla następnych zrywów, na skutek których dokonano korzystniejszego dla Polski podziału Śląska. W walkach (w I powstaniu) wzięło udział około 23 tysiące powstańców, którzy stawili opór 55 tysiącom żołnierzy niemieckich tłumiących zryw. Poległo około 500 powstańców.
Wybuch zarówno pierwszego, jak i kolejnych powstań śląskich, w okresie formowania się naszej państwowości, czyli w latach 1919-1921, był spowodowany rozczarowaniem ludności polskiej decyzją traktatu wersalskiego w sprawie organizacji na Górnym Śląsku plebiscytu. Pierwsze powstanie wybuchło spontanicznie. Jego bezpośrednią przyczyną była masakra w Mysłowicach. Zgromadzeni tam 15 sierpnia górnicy wraz z rodzinami domagali się zaległych wypłat. Gdy tłum wtargnął na teren kopalni, oddział niemieckiej straży granicznej - Grenzschutzu - otworzył ogień do ludności cywilnej. Zginęło 10 osób, w tym 13-letni chłopiec.
Manifest polskości Ślązaków
Powstanie objęło kilka powiatów, między innym katowicki, pszczyński i tarnogórski. Uczestnik i zarazem jeden z dowódców zrywu - Józef Termin - wspominał w Polskim Radiu (1973) walki w Bobrku koło Bytomia, gdzie 12-osobowy oddział powstańczy stawił opór przeważającym siłom niemieckim.
Posłuchaj
Józef Termin podkreślił, że mimo słabego uzbrojenia powstańców, i w konsekwencji upadku zrywu, Ślązacy zamanifestowali swoją polskość.
Powstanie zakończyło się porażką i silnymi represjami ze strony niemieckiej. Doktor Grzegorz Bębnik, historyk z Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, mówił w 2016 roku, że w obawie przed zemstą niemieckich nacjonalistów, którzy już w trakcie walk dopuścili się licznych zbrodni na ludności polskiej, z Górnego Śląska musieli uciekać powstańcy wraz z rodzinami.
Posłuchaj
Dla uchodźców zorganizowano obozy przejściowe między innymi w Sosnowcu, Oświęcimiu, Jaworznie i Zawierciu. 1 października 1919 roku podpisano porozumienie między rządem polskim i niemieckim - powstańcy mogli powrócić do swych domów. Mimo przegranej I powstanie zwróciło uwagę międzynarodowej społeczności na sprawę Śląska. To pod naciskiem opinii publicznej Niemcy ogłosili amnestię dla uczestników zrywu.
Jarosław Racięski, historyk z Muzeum Śląskiego, podkreślił (2006), że już samo podjęcie walk miało duże znaczenie psychologiczne.
Posłuchaj
Trzy powstania śląskie udokumentowały na zawsze polskość tych ziem i pozostały w pamięci kolejnych pokoleń. W wyniku III zrywu, pod przywództwem Wojciecha Korfantego, Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla nas podziale Śląska. Do Polski przyłączono 29 procent obszaru objętego plebiscytem, zamieszkanego przez 46 procent ludności Górnego Śląska.
Sukces Korfantego
Historyk z Uniwersytetu Śląskiego profesor Zygmunt Woźniczka (zmarł w 2022) w audycji Polskiego Radia w 2021 roku powiedział, że III powstanie było wielkim sukcesem Wojciecha Korfantego, Ślązaków i Polski. Korfanty potrafił nie tylko kierować powstaniem, lecz także wykorzystać jego zwycięstwo na arenie międzynarodowej.
Posłuchaj
15 maja 1922 roku został podpisany polsko-niemiecki układ potwierdzający podział Górnego Śląska. 20 czerwca na Śląsk wkroczyły oddziały Wojska Polskiego na czele z generałem Stanisławem Szeptyckim. Na moście w Szopienicach (obecnie dzielnica Katowic) witały ich rzesze ludzi, wśród nich wojewoda śląski Józef Rymer oraz Wojciech Korfanty, przywódca III powstania śląskiego.
Kolejne wydarzenia potoczyły się bardzo szybko - powiedział w Radiu Katowice naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Katowicach Ryszard Mozgol.
Posłuchaj
Dyrektor katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej doktor Andrzej Sznajder w rozmowie z Polskim Radiem w 2020 roku podkreślił, że celem powstańców była właśnie polskość Śląska.
***
W tym roku (2022), w 100. rocznicę wkroczenia na Śląsk Wojska Polskiego, 20 czerwca po raz pierwszy obchodziliśmy Narodowy Dzień Powstań Śląskich, ustanowiony przez Sejm specjalną ustawą z 12 maja, z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy.
W ustawie napisano, że jest to święto "ku czci bohaterów - uczestników trzech Powstań Śląskich, którzy w latach 1919-1921 wywalczyli przyłączenie części Górnego Śląska do odrodzonej Rzeczypospolitej".
as