25 lat temu parafowano w Moskwie układ o wycofaniu z Polski wojsk radzieckich

Dlaczego Miskwa zdecydowała sie na podpisanie porozumienia tłumaczy Antoni Dudek w książce "Historia polityczna Polski 1989-2005": Impulsem przyspieszającym dojrzewanie władz radzieckich do podjęcia rzeczywistych rozmów z Warszawą na temat wycofania wojsk, stała się decyzja polskiego rządu ze stycznia 1991 r. o zablokowaniu tranzytu oddziałów Armii Radzieckiej wycofywanych z Niemiec. To kontrowersyjne posunięcie okazało się słuszne, chociaż bez wątpienia zaszkodziło w pewnym stopniu stosunkom polsko-niemieckim. Polska zademonstrowała jednak, że nie jest jedynie buforowym obszarem między Niemcami z ZSRR, które to państwa porozumiewają się w sprawie przerzutu przez jej terytorium setek tysięcy żołnierzy bez żadnego udziału Warszawy. W rezultacie, toczone w 1991 r. negocjacje, zakończyły się parafowaniem 26 października w Moskwie układu o wycofaniu wojsk radzieckich z Polski"

Ponad 60 tysięcy żołnierzy

Północna Grupa Wojsk Radzieckich w Polsce została utworzona w 1945 r. z wojsk II Frontu Białoruskiego, lecz formalnoprawne jej usytuowanie nastąpiło dopiero 17 grudnia 1956 r. na mocy zawartej w Warszawie "Umowy między rządem PRL i rządem ZSRR o statucie prawnym wojsk radzieckich czasowo stacjonujących w Polsce".

Zgodnie z tym porozumieniem ogólną liczbę wojsk radzieckich w Polsce ustalono w granicach 62-66 tys. żołnierzy, z czego wojsk lądowych - 40 tys., lotnictwa - 17 tys. i marynarki wojennej - 7 tys. W tym czasie garnizony rosyjskie rozmieszczone były na obszarze 15 województw i 4 okręgowych Zarządów Lasów Państwowych.

Armia radziecka użytkowała ogółem 70 tys. ha różnych terenów. Na terenach tych rozmieszczonych było 13 lotnisk oraz 4 poligony zajmujące ok. 60 tys. ha. Użytkowała też bocznice kolejowe o długości 64 km oraz 3 km nabrzeży w dwóch basenach portowych.

Wojska te dzierżawiły 1,2 tys. budynków mieszkalnych i ok. 2,5 tys. budynków koszarowych o powierzchni ponad 2 mln m kw.

Z Północną Grupą Wojsk Radzieckich w Polsce, której sztab mieścił się w Legnicy, współpracowało powołane w 1957 r. Biuro Pełnomocnika Rządu Polskiego ds. Pobytu Wojsk Radzieckich w Polsce. Działała Komisja Mieszana, która rozpatrywała sprawy sporne, głównie dotyczące odszkodowań za szkody wyrządzone przez oddziały radzieckie.

Pierwsze ewakuacje

Rosjanie rozpoczęli wycofywanie swych wojsk z Polski już w 1989 r., po wyborach parlamentarnych przeprowadzonych na zasadach uzgodnionych podczas obrad "okrągłego stołu". W ich wyniku Sejm powołał Tadeusza Mazowieckiego na pierwszego niekomunistycznego premiera.

Na koniec 1990 r. stan tych wojsk został zmniejszony do ok. 48 tys. żołnierzy. Wraz z personelem pomocniczym i rodzinami żołnierzy zawodowych przebywało w Polsce ok. 90 tys. obywateli radzieckich. Polskę opuścił wtedy m.in. pułk lotnictwa myśliwsko-szturmowego z Kołobrzegu, pułk artylerii przeciwlotniczej z Legnicy, pułk śmigłowców z Brzegu, bataliony - samochodowy ze Świdnicy i chemiczny z Wrocławia oraz brygada desantowo-szturmowa z Białogardu.

TVPolandAntena/You Tube

9 kwietnia 1991 roku - za początek oficjalnego wycofywania wojsk radzieckich

Tego dnia z garnizonu Borne Sulinowo wyjechał eszelon transportujący w kilkudziesięciu wagonach jednostkę rakietową.

Zgodnie z układem polsko-rosyjskim zawartym 22 maja 1992 r. podczas wizyty prezydenta Lecha Wałęsy w Moskwie ostatni żołnierz miał opuścić Polskę do 31 grudnia 1993 r. Prezydent Rosji Borys Jelcyn skrócił ten termin o 3 miesiące.

W całym 1992 r. wycofano z Polski ponad 35 tys. żołnierzy, około 200 samolotów, w tej liczbie 150 bojowych, 220 czołgów, ok. 770 wozów pancernych, 153 działa powyżej 100 mm, 126 wyrzutni i 24 kutry torpedowe. Pozostało ponad 4 tys. żołnierzy rozlokowanych w 20 miejscowościach.

Ostatnia jednostka bojowa opuściła Polskę 28 października 1992 r.

"Dopełnia się miara sprawiedliwości dziejowej"

16 września 1993 r. wojska rosyjskie opuściły Legnicę, będącą od II wojny światowej siedzibą dowództwa wojsk radzieckich - następnie rosyjskich - stacjonujących w Polsce.

Dzień później prezydent Lech Wałęsa przyjął od gen. Leonida Kowalowa meldunek o zakończeniu wycofywania wojsk rosyjskich z Polski.

Po przyjęciu meldunku prezydent Wałęsa powiedział: „Dzień 17 września stał się w polskich dziejach datą bolesną i złowieszczą, otwierając drogę, która wiodła Polaków do więzień i łagrów, do Katynia, do męki, poniżenia i zniewolenia. (…) Dzisiejszy dzień, właśnie dzień 17 września 1993 roku, kończy pewną epokę w naszej wspólnej historii. Dopełnia się miara sprawiedliwości dziejowej. Na terytorium Państwa Polskiego nie ma już obcych wojsk. Suwerenność Rzeczypospolitej uzyskuje potwierdzenie ostateczne”.

SGVLegnica/You Tube

18 września 1993 r. ostatni żołnierze rosyjscy wyjechali z warszawskiego Dworca Wschodniego do Rosji.

W Polsce pozostała tylko misja wojskowa w liczbie około 30 żołnierzy, która później nadzorowała tranzyt wojsk rosyjskich z Niemiec do Rosji.

PAP/iz