Na Powązkach odnaleziono legendy polskiego podziemia. "Mieli zostać wymazani z historii"

Wśród odnalezionych są między innymi legendarni dowódcy podziemia: major Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka", czy cichociemny - pułkownik Hieronim Dekutowski "Zapora". Szczątki żołnierzy zidentyfikowano dzięki badaniom DNA.
W sumie IPN odkrył szczątki dziewięciu ofiar. Prócz Dekutowskiego i Szendzielarza są to: Władysław Borowiec, Henryk Borowy-Borowski, Zygfryd Kuliński, Józef Łukaszewicz, Henryk Pawłowski, Wacław Walicki i Ryszard Widelski.
Wszyscy zostali zamordowani po wojnie. Ich ciała wrzucono do zbiorowych, bezimiennych mogił. Szef IPN Łukasz Kamiński mówił, że identyfikacja ofiar stalinowskiego reżimu jest ważna nie tylko dla rodzin zamordowanych: - Oni mieli zostać wymazani z polskiej historii. Teraz powracają do naszej świadomości. Każde nowe nazwisko powoduje, że to, co chcieli osiągnąć zbrodniarze, czyli zapomnienie, pochowanie w nieznanym miejscu, zostaje przezwyciężone. Oni powracają i wraz z nimi powraca historia ich życia - mówił prezes IPN Łukasz Kamiński.
Do tej pory z kwatery "Ł" wydobyto szczątki około 200 osób ale do dziś ekspertom udało się ustalić tożsamość niewielu. Ustalenie tożsamości wydobytych z dołów śmierci szczątków było możliwe przede wszystkim dzięki porównaniu próbek DNA żyjących członków rodzin zamordowanych. Dlatego osoby, które przypuszczają, że ich bliscy są pochowani na „Łączce”, mogą w dalszym ciągu zgłaszać się IPN i pozostawić swój materiał genetyczny (wymaz z policzka), a także informacje, które mogą być pomocne przy ustalaniu tożsamości zamordowanych.
Wśród ofiar wydobytych z kwatery "Ł" mogą być między innymi szczątki generała Augusta Emila Fieldorfa "Nila" - szefa Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej, podpułkownika Łukasza Cieplińskiego - przywódcy Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" czy rotmistrza Witolda Pileckiego, uczestnika wojny polsko-bolszewickiej, kampanii 1939 roku i dobrowolnego więźnia Auschwitz.
Prace ekshumacyjne, prowadzonych od lata 2012 roku w kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie, prowadzone są w ramach Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów. Projekt realizowany jest przez Instytut Pamięci Narodowej, Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Ministerstwo Sprawiedliwości przy współpracy Instytutu Ekspertyz Sądowych.

Władysław Borowiec (1916-1948), pseudonim „Żbik”, żołnierz Armii Krajowej, księgowy.

 

Przed agresją Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 r. skończył podchorążówkę. Brał udział w wojnie obronnej Polski 1939 r. w stopniu plutonowego podchorążego. Walczył w obronie stolicy, następnie na wschodzie. Aktywnie uczestniczył w konspiracji od początku jej istnienia. W 1943 przeniósł się do Tarnobrzegu. Po zakończeniu II wojny światowej zatrudnił się w poznańskiej Delegaturze Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych jako księgowy. Szybko przeniesiony do berlińskiej placówki biura, gdzie pełnił tą samą funkcję, a następnie intendenta i tłumacza z języka angielskiego. 29 listopada 1947 r. zatrzymany od zarzutem szpiegostwa. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 4 sierpnia 148 r. skazany na karę śmierci. Decyzją z 14 listopada 1948 r. Najwyższy Sąd Wojskowy utrzymał wyrok w mocy, a Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Stracony 25 września 1948 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Szczątki Władysława Borowca odnaleziono wiosną 2013 r. na kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Henryk Borowy-Borowski (1913-1951), pseudonim "Trzmiel”, porucznik, oficer Komendy Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej, prawnik, konspiracyjne nazwisko Henryk Syczyński.

 

Absolwent kursu podchorążych rezerwy w Grodnie. Uczestnik wojny obronnej Polski z 1939 r. w stopniu plutonowego podchorążego. W latach 1942-1944 żołnierz Wileńskiego Okręgu AK, w ramach którego służył w grupie wywiadowczej zorganizowanej do walki z sowietyzacją ziem polskich o kryptonimie „Cecylia”. W lipcu 1944 r. zdołał uniknąć aresztowania przez wojska sowieckie i wywózki w głąb ZSRR. Za udział w walkach o wyzwolenie Wilna w 1944 r. odznaczony Krzyżem Walecznych. Wiosną 1945 r. współorganizuje wyjazdy do Polski żołnierzy Okręgu Wileńskiego AK. Następnie wchodzi w skład komendy odtwarzanego Okręgu Wileńskiego, występującego pod nazwą Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu AK, gdzie pełni funkcję kierownika komórki kontrwywiadowczej. Aresztowany 28 czerwca 1948 r. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 2 listopada 1950 r. skazany na karę śmierci wraz z mjr. Zygmuntem Szendzielarzem „Łupaszką”, por. Lucjanem Minkiewiczem „Wiktorem” oraz ppłk. Antonim Olechnowiczem „Pohoreckim”. Stracony 8 lutego 1951 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Szczątki Henryka Borowego-Borowskiego odnaleziono wiosną 2013 r. w pobliżu kwatery „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Hieronim Dekutowski (1918-1949), pseudonimy: „Zapora”, „Reżu”, „Stary”, cichociemny, major, oficer Armii Krajowej, Delegatury Sił Zbrojnych i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, kawaler orderu „Virtuti Militari”

 

Przed wybuchem II wojny światowej zdał maturę. Ochotnik w wojnie obronnej 1939 r. Następnie bronił granic Francji w szeregach 2 Dywizji Strzelców Pieszych, a po jej kapitulacji został ewakuowany do Wielkiej Brytanii i wcielony do plutonu czołgów 3. Baonu I Brygady Strzelców. Na początku marca 1943 roku zaprzysiężony na „cichociemnego” o ps. „Zapora” i „Odra”. Niespełna siedem miesięcy później, we wrześniu tr. przerzucony na teren Polski i awansowany przez Naczelnego Wodza do stopnia podporucznika rezerwy. Dowodził kompanią w 9 pp Inspektoratu AK Zamość. W uznaniu zasług szybko awansowany przez komendanta Okręgu AK Lublin Kazimierza Tumidajskiego „Marcina” na szefa Kedywu Inspektoratu Lublin-Puławy. Dowodził oddziałem dywersyjnym Kedywu, następnie 1 kompanią 8 pp Legionów AK. W okresie od styczni do lipca tr. przeprowadził kilkadziesiąt akcji zbrojnych w Okręgu. W czasie akcji „Burza” ochraniał sztab Komendy lubelskiego Okręgu AK. W sierpniu podjął nieudaną próbę przedostania się na pomoc walczącej Warszawie.

Na początku 1945 roku zgodnie postanowieniem Komendy Okręgu AK Lublin skoncentrował żołnierzy zagrożonych aresztowaniami i rozpoczął przeprowadzanie akcji odwetowych wobec wojsk NKWD i organów władzy ludowej. Pół roku później został awansowany przez dowództwo Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj do stopnia mjr. Podporządkowano mu wszystkie oddziały leśne w lubelskim Inspektoracie DSZ.

Jesienią 1945 roku jako komendant oddziałów leśnych w Inspektoracie WiN Lublin był odpowiedzialny za dywersję i przeprowadzał akcje wymierzone w organa komunistycznego aparatu represji w woj. lubelskim, a z czasem obszar jego działania rozszerzył się na woj. rzeszowskie i kieleckie. Po ogłoszeniu przez komunistów amnestii w lutym 1947 roku zaprzestał prowadzenia akcji zbrojnych i w czerwcu ujawnił się.

Zagrożony aresztowaniem podjął próbę ucieczki poza granice kraju, w trakcie której został zatrzymany w Nysie 16 września przez funkcjonariuszy WUBP z Katowic.

Przeszedł okrutne śledztwo w centralnym więzieniu MBP przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 15 września 1948 r. został skazany na siedmiokrotną karę śmierci. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Przed wykonaniem wyroku podjął jeszcze jedną, nieudaną próbę ucieczki z celi więziennej. Stracony 7 marca 1949 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Szczątki Hieronima Dekutowskiego odnaleziono latem 2012 r. na kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Zygfryd Kuliński (1924-1950), pseudonim „Albin”, rolnik, żołnierz Ruchu Oporu Armii Krajowej, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Do konspiracyjnych struktur ROAK wstąpił po zakończeniu hitlerowskiej okupacji. Służył w oddziale por. Franciszka Majewskiego "Słonego". Od 19 listopada 1947 r. w strukturach XXIII Okręgu NZW. Przydzielony do oddziału Wiktora Stryjewskiego „Cacki” w latach 1946-1949 brał udział w wielu akcjach przeciwko placówkom UB i MO. Zatrzymany 8 lutego 1949 r. w Gałkach, w wyniku obławy urządzonej przez milicjantów i funkcjonariuszy PUBP z Płocka, Płońska, Sierpca oraz żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Ranny, został przewieziony do Warszawy i poddany brutalnemu śledztwu. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 29 września 1949 r. skazany na karę śmierci. Decyzją z 7 lutego 1950 r. Najwyższy Sąd Wojskowy utrzymał wyrok w mocy, a Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Stracony 29 marca 1950 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie wraz z innymi partyzantami oddziału „Orła”: Wacławem Michalskim - "Gałązką", Sewerynem Orylem - "Kanciastym", Stanisławem Konczyńskim - "Kundą" oraz Karolem Rakoczym - "Bystrym".

 

Szczątki Zygfryda Kulińskiego odnaleziono latem 2012 r. na kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Józef Łukaszewicz (1929-1949), pseudonimy: „Walek”, „Kruk”, żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych.

 

Uczeń gimnazjum i liceum im. Leopolda Lisa-Kuli na Pradze w Warszawie, gdzie w grudniu 1947 r. był współzałożycielem antykomunistycznej organizacji młodzieżowej. Od połowy marca 1948 r. w strukturach Narodowych Sił Zbrojnych w stopniu sierżanta Służył w oddziale Zygmunta Rzeźkiewicza „Lisa”, następnie Zygmunta Jezierskiego „Orła”, które przeprowadziły kilka akcji bojowych przeciw grupom UB i KBW na terenie powiatu Mińsk Mazowiecki. Zatrzymany 4 czerwca 1948 r. w Grodzisku, w wyniku obławy przygotowanej przez funkcjonariuszy UB. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 28 lutego 1949 r. skazany na karę śmierci. Stracony 14 maja 1949 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Szczątki Józefa Łukaszewicza odnaleziono latem 2012 r. na kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Henryk Pawłowski (1925-1949), pseudonimy: „Henryk Orłowski”, „Długi”, żołnierz Armii Krajowej, kurier Rządu RP na uchodźstwie.

 

Przed wybuchem II wojny światowej ukończył szkołę powszechną. Do 1943 r. w strukturach AK. Służył w 26 pp AK, gdzie pełnił funkcję dowódcy drużyny w stopniu plutonowego podchorążego. W lipcu 1944 r. wraz z całym oddziałem przymusowo wcielony do Armii Czerwonej, następnie skierowany do szkoły lotniczej w Kraśniku. W listopadzie tr. karnie zesłany do kopalni węgla w ZSRR za szerzenie antysowieckiej propagandy w szeregach wojska. Po powrocie do kraju w pierwszej połowie 1946 r. przekroczył granice polsko-niemiecką w okolicach Szczecina i dotarł do angielskiej strefy okupacyjnej. Tam, w Maczkowie nawiązał kontakt z Jerzym Rübenbauerem członkiem Delegatury MSW rządu polskiego na emigracji. Od lutego 1946 do maja 1947 r. jako jego łącznik pełnił funkcję kuriera Rządu RP na uchodźstwie. Wielokrotnie przekraczał granice polsko-niemiecką w celu przekazania meldunków. Przebywał na terenie m.in. Szczecina, Krakowa, Jeleniej Góry. Dwukrotnie aresztowany przez WUBP w Szczecinie. W styczniu 1948 r. zwolniony z braku dowodów, 25 lutego tr. zatrzymany ponownie i przekazy do MBP w Warszawie. 18 października tr. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie uznał go winnym działalności szpiegowskiej na rzecz rządu RP na emigracji i skazał na karę śmierci. Decyzją z 7 stycznia 1949 r. Najwyższy Sąd Wojkowy utrzymał wyrok w mocy, a Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Stracony 3 lutego 1949 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Szczątki Henryka Pawłowskiego odnaleziono latem 2012 r. na kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Zygmunt Szendzielarz ( 1910-1951), „Łupaszko”, major, oficer WP, dowódca V Wileńskiej Brygady Armii Krajowej oraz oddziałów partyzanckich Wileńskiego Okręgu AK, następnie Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu AK, kawaler Krzyża Virtuti Militari V klasy.

 

Pochodził z rodziny inteligenckiej. Do 1934 r. ukończył szkołę podchorążych kawalerii w Grudziądzu, po czym przydzielony został do 4 pułku ułanów zaniemeńskich w Wilnie awansując po dwóch latach na stanowisko dowódcy 2 szwadronu. W wojnie 1939 r. brał udział w stopniu porucznika walcząc w strukturach 4 pułku wchodzącego w skład Wileńskiej Brygady Kawalerii. Za zasługi w polskiej wojnie obronnej odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy. Po nieudanych próbach przedostania się na Zachód pod fałszywym nazwiskiem powrócił do rodzinnego Wilna. Od 1940 r. współtworzył konspiracyjne struktury tj. grupę kpt. Giedrojcia. Po rozbiciu w 1943 r. oddziału partyzanckiego ppor. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica” przez sowiecką brygadę Fiodora Markowa Szendzielarz odtworzył jednostkę występującą już pod nazwą V Brygady Wileńskiej AK lub Brygady Śmierci. Oddział przeprowadził wiele spektakularnych akcji przeciwko siłom okupanta niemieckiego, litewskiego oraz sowieckiego.

Za zgoda komendy okręgu V Wileńska Brygada AK nie wzięła udziału w operacji wileńskiej 1944 r. Podzielona na małe grupy przedostała się na zachód, celem ponownego połączenia w Puszczy Augustowskiej. W sierpniu 1944 r. żołnierze, którym udało się przedostać (20-40 osób) zebrali się ponownie pod dowództwem S. i podporządkowali białostockiej Komendzie Okręgu AK. Odtwarzana brygada w sierpniu 1945 r. liczyła 250 żołnierzy, którzy przeprowadzili kilkadziesiąt akcji wymierzonych w NKWD, UBP, MO i KBW oraz ich agenturze. Zgodnie z rozkazem Komendy Okręgu AKO we wrześniu tr. Brygada została zdemobilizowana. Wkrótce Szendzielarz nawiązał kontakt z dowódcą eksterytorialnego Wileńskiego Okręgu AK, ppłk. Antoniego Olechnowicza „Pohoreckiego”. Na jego rozkaz w kwietniu 1946 r. odtworzył V Brygadę działającą na terenie województwa zachodniopomorskiego, gdańskiego i olsztyńskiego. Jesienią 1946 r. wraz z grupą ppor. Henryka Wieliczki „Lufy” powrócił na teren woj. białostockiego dołączając do VI Wileńskiej Brygady AK pod dowództwem por. Lucjana Minkiewicza „Wiktora”, następnie ppor. Władysława Łukasiuka „Młota”. Od wiosny 1947 r. ukrywał się utrzymując stałą łączność z komendą Okręgu Wileńskiego AK i walczącą na Podlasiu VI Wileńską Brygadą AK. 30 czerwca 1948 r. aresztowany przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Po długotrwałym śledztwie, 30 listopada 1950 r. skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na karę śmierci. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Stracony 8 lutego 1951 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Szczątki Zygmunta Szendzielarza odnaleziono wiosną 2013 r. w pobliżu kwatery „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Wacław Walicki (1903-1949), pseudonimy: „111”, „Druh Michał”, „Pan Michał”, „Tesaro”, porucznik, oficer Komendy Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej, nauczyciel, konspiracyjne nazwisko Wacław Lurdecki.

 

W konspiracji ZWZ/AK od 1939 r. jako oficer wywiadu Dzielnicy „D” konspiracyjnego Garnizonu m. Wilna, następnie oficer informacyjny sztabu Inspektoratu „A” i zgrupowania partyzanckiego ppłk. Antoniego Olechnowicza „Pohoreckiego”. Aresztowany przez Sowietów w lipcu 1944 r. i osadzony w więzieniu na Łukiszkach, skąd został zwolniony w maju 1945 r. Ponownie włączył się w nurt działalności konspiracyjnej. Od października 1945 r. najpierw jako adiutant, następnie zastępca Olechnowicza odtwarzał wraz z komendantem struktury Wileńskiego Okręgu AK. W ramach działalności Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu AK stworzył i kierował własną siatkę konspiracyjną, składającą się z wileńskiej młodzieży.

Aresztowany w 1948 r. w Szczawnie Zdroju, na skutek ogólnopolskiej akcji o kryp. „X”. Prowadzone przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego śledztwo zakończyło się wydaniem przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie 8 października 1949 r. wyroku kary śmierci. Decyzją z 30 listopada tr. Najwyższy Sąd Wojskowy utrzymał wyrok w mocy. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Stracony 22 grudnia 1949 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Szczątki Wacława Walickiego odnaleziono latem 2012 r. w kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Ryszard Widelski (1913-1949), pseudonimy: „Irydion”, „Wiara”, „Wiesia”, „Władysław”, „Żbik”, żołnierz Armii Krajowej, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

 

W okresie okupacji hitlerowskiej działał w strukturach AK, gdzie pełnił funkcję dowódcy plutonu. W 1945 r. ujawnił się przed UB, po czym ponownie włączył się w nurt działalności konspiracyjnej. Żołnierz organizacji Wolność i Niezawisłość od grudnia 1945 r. Od połowy 1946 r. kierował komórką wywiadowczą Zarządu Głównego WiN w Warszawie o kryptonimie „Syrena-Wisła”, przekazując m.in. informację o planach likwidacji przez UB komendanta głównego WiN gen. Franciszka Niepokólczyckiego „Niedźwiadka”. Współorganizator nieudanego zamachu na ministra Bezpieczeństwa Publicznego Stanisława Radkiewicza. Aresztowany 10 lutego 1948 r. w Warszawie. 27 października tr. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na karę śmierci. Decyzją z 14 stycznia 1949 r. Najwyższy Sad Wojskowy utrzymał wyrok w mocy, a Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Stracony 28 stycznia 1949 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Szczątki Ryszarda Widelskiego odnaleziono latem 2012 r. na kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

IAR/agkm