Patologia przetargowa nadal hula po polskich inwestycjach

Chojnacki przyznał, że wydarzenia ostatnich miesięcy mogą budzić optymizm. Polsce ponownie przyznano znaczące środki unijne na infrastrukturę. Łączna wartość dofinansowania jest zbliżona do poprzedniej z nieco inną dystrybucją - tym razem kwota 21 mld euro ma zostać podzielona po równo na drogi i koleje.

Do tego wraz z objęciem stanowiska szefa resortu infrastruktury i rozwoju przez wicepremier Elżbietę Bieńkowską została podjęta próba nawiązania dialogu pomiędzy stroną zamawiającą i wykonawcami.

- Czy będzie wymierny efekt tej poprawionej komunikacji - dopiero się okaże, ale już warto docenić dobre chęci i zaangażowanie obu stron w ten proces. Stanowczo brakuje jednak jasnej analizy pierwszego programu infrastrukturalnego i wyciagnięcia zdecydowanych wniosków dla drugiego programu - powiedział Chojnacki.

2009-2014 – dużo dróg i dużo problemów

- Bez wątpienia w latach 2009-2014 powstało dużo nowych dróg, ale równocześnie warto zauważyć, że większość została oddana do użytku ze znacznym opóźnieniem. Koszt tych opóźnień, zarówno społeczny jak i finansowy, dla gospodarki polskiej jest - jak dowodzą analizy ekspertów - bardzo wysoki - podkreślił.

REKLAMA

Zmasakrowana branża budowlana

Dodał, że kolejny, bardzo istotny aspekt, to kryzys w branży - niezliczone upadłości, w tym setki polskich, mniejszych firm podwykonawczych, a także grupowe zwolnienia, zniszczenie potencjału wykonawczego oraz wycofanie się z rynku niektórych renomowanych firm budowlanych.

- To podwójna szkoda dla państwa polskiego. Po pierwsze oznacza to brak przychodów podatkowych z tej branży - obecnie i w kolejnych latach z uwagi na znaczące straty podatkowe w bilansach większości firm wykonawczych. Po drugie, z uwagi na problemy finansowe firm należy liczyć się z tym, że potencjał wykonawczy może być niewystarczający do zrealizowania tak potężnego, nowego planu inwestycyjnego - ocenił Chojnacki.

Roszczenia drogowców wskazują drogę naprawy

Jak przyznał, niektóre zmiany, które są obecnie wdrażane dla projektów drogowych nowej perspektywy - takie jak dzielenie inwestycji na mniejsze części, wypłacanie zaliczek czy skrócenie terminów płatności - należy ocenić pozytywnie.

- Jednak wiele wprowadzonych zmian dotyczy tak naprawdę rozwiązania problemów jakich w ostatnich latach doznał zamawiający. Jednym z podstawowych problemów jest bardzo wysoka ilość roszczeń wystosowanych przez wykonawców na łącznie kilka miliardów złotych - stwierdził Chojnacki.

REKLAMA

- Można odnieść uzasadnione wrażenie, że to właśnie analiza tych roszczeń doprowadziła decydentów publicznych do postawienia wniosków ws. tego, co tak naprawdę należy zmienić w regulacjach prawnych przed nową perspektywą - ocenił.

Za większość odpowiada wykonawca

Zaznaczył, że największa liczba roszczeń złożonych przez wykonawców dotyczyła: braków i błędów projektowych, nieprzekazywania działek, kłopotów z pozyskiwaniem decyzji administracyjnych i pozwoleń - w tym pozwolenia na budowę oraz użytkowanie.

- Prostym rozwiązaniem dla strony publicznej większości tych problemów jest przejście na formułę "projektuj i buduj". W tym modelu wszystkie wymienione zagadnienia są przerzucone do odpowiedzialności wykonawcy - wyjaśnił Chojnacki.

Problem podwykonawcy-wykonawcy

- Drugim problemem, który należało rozwiązać, są roszczenia podwykonawców w stosunku do zamawiających w ramach solidarnej odpowiedzialności z tytułu płatności. Stąd nowelizacja ustawy PZP, która rzeczywiście bierze pod większą ochronę podwykonawców, ale kosztem wykonawców - podkreślił.

REKLAMA

Dodał, że chodzi o kolejne ryzyka w postaci dodatkowych kategorii kar umownych dla generalnych wykonawców, nowe podstawy do odstąpienia od umowy, a także konieczność zapłaty podwykonawcom przed otrzymaniem wynagrodzenia od zamawiającego, co powoduje zwiększenie konieczności finansowania inwestycji przez wykonawców.

Błędy są kontynuowane

- Mimo pewnych zmian podstawowe choroby z pierwszego programu infrastrukturalnego nie zostały uleczone. Należy bardzo wyraźnie podkreślić, że dotychczasowa patologia jest kontynuowana i jeśli nie rozwiążemy co najmniej dwóch podstawowych problemów, to efekt będzie podobny jak po pierwszym programie - powiedział Chojnacki.

Rozłożyć ryzyko między zamawiającym a wykonawcą

Wskazał, że pierwszym problemem, który wymaga rozwiązania, jest racjonalne rozłożenie ryzyka pomiędzy stronę zamawiającą i wykonawczą.

- To oznacza w skrócie, że ten rodzaj ryzyka winien być alokowany do odpowiedzialności tej stronie procesu inwestycyjnego, która w sposób obiektywny lepiej i finansowo efektywniej jest w stanie nim zarządzać. I warto odwołać się do rozwiązań, które już funkcjonują - istnieją przecież sprawdzone standardy umów, które wymagają kosmetycznej adaptacji do wymogów prawa polskiego, które możemy w bardzo krótkim czasie zastosować - podkreślił Chojnacki.

REKLAMA

Skończyć z najniższa ceną

Natomiast drugi problem to kryterium najniższej ceny, gdyż przetargi wciąż są rozstrzygane na poziomie 60-70 proc. budżetów inwestorskich.

- Tak było poprzednio i - jak nie trudno przewidzieć - niestety brniemy przez to znowu ku wielkim problemom również i teraz. W modelu, gdzie najniższa cena decyduje o wygranej, poziomu cen nie dyktują racjonalni i odpowiedzialni wykonawcy - a z reguły ich przeciwieństwo - ocenił Chojnacki.

Dodał, że wśród powodów tej sytuacji znajdują się głownie krótkowzroczność, presja akcjonariuszy, osobiste ambicje menadżerów bądź chęć utrzymania za wszelką cenę za wysokiego potencjału wykonawczego.

- Dlatego z pełną odpowiedzialnością mogę stwierdzić, że ponad połowę problemów związanych z realizacją dużych inwestycji uniknęlibyśmy natychmiast rozwiązując systemowy problem wyboru oferentów z najniższą ceną. System ten, mimo, że ma swoje niezaprzeczalne zalety, prowadzi w dłuższej perspektywie do katastrofy - powiedział Chojnacki.

REKLAMA

- To jest tak jak byśmy szli na zakupy do supermarketu i jedynym naszym kryterium wyboru produktów musiałaby być cena. Łatwo sobie wyobrazić, co stałoby się z produktami, jakie dostawcy dostarczaliby do marketu. Szybko zmieniliby oni priorytet na sam koszt wytworzenia w ciężar, np. utrzymywania wysokiej jakości, jak i inwestycji w rozwój technologiczny i innowacyjne produkty - wskazał.

Dodał, że walka o jak najniższą cenę skończyłaby się problemami finansowymi dostawców, niską innowacyjnością i jakością produktów, a także niezadowoleniem klientów, którzy potencjalnie zaoszczędzone pieniądze na cenie produktów wydaliby z nawiązką m.in. na lekarzy internistów.

- Tak, jak w innych dziedzinach, również i tutaj potrzebny jest prosty bezpiecznik, który tę patologię wyeliminuje. Ktoś mógłby powiedzieć - po co bezpieczniki, skoro od dobrze opłacanych menadżerów można wymagać odpowiedzialnych i racjonalnych decyzji? Owszem, tak jak od kierowców posiadających prawo jazdy wymagamy ostrożnej jazdy, to mamy dodatkowo kodeks drogowy, który wymaga zapinania pasów bezpieczeństwa. I słusznie, bo jak wiadomo, wymóg ten uratował wiele istnień ludzkich - powiedział Chojnacki.

Wskazał, że takim bezpiecznikiem w przetargach publicznych na inwestycje infrastrukturalne mogą być właściwe procesy prekwalifikacji uczestników przetargu oraz analizy weryfikujące racjonalność przyjętych założeń kalkulacyjnych.

REKLAMA

- Jednak są to instrumenty dość skomplikowane i pracochłonne, którymi strona publiczna niestety nigdy raczej na poważnie się nie zajmie. Dlaczego? Po pierwsze, z uwagi na nakład pracy, a po drugie - z uwagi na fakt podwyższonej odpowiedzialności, która spoczywałaby na urzędnikach państwowych - wyjaśnił.

W jego ocenie, znacznie prostszym rozwiązaniem byłaby zasadnicza eliminacja najniższej cenowo oferty w każdym przetargu.

- Zatem wygrywałby oferent z drugą po najniższej ceną. Uwzględniając to, zmieniłby się natychmiast sposób kalkulacji ofert, a mówiąc wprost - kalkulacje w końcu byłyby bliskie racjonalnym założeniom. Natomiast, dzisiejszy system sprzyja uczestnikom nieracjonalnym. Nie ma bowiem nic prostszego niż wygrać w ten sposób przetarg - powiedział Chojnacki.

- Jednak, w interesie wszystkich powinno być to, aby kontrakt na dużą i złożoną inwestycję budowlaną otrzymywał efektywny kosztowo, ale zarazem racjonalny i odpowiedzialny wykonawca. Wtedy będziemy budować szybciej, w lepszej jakości i w ogólnym rozrachunku znacznie taniej - podsumował

REKLAMA

Tomasz Elżbieciak