Początek współpracy Szmula Zygielbojma z rządem londyńskim. Nieznany list odkryty w amerykańskim Archiwum Hoovera

Nieznane materiały z Archiwum Hoovera - raport specjalny >>>

Sam list, który znajduje się w jednej z teczek korespondencji prowadzonej przez ówczesnego konsula generalnego w Nowym Jorku Sylwina Strakacza (wcześniej m.in. sekretarza Ignacego Paderewskiego), jest niezwykle cennym świadectwem pomocy, jaką Zygielbojm uzyskał od londyńskiego rządu. Potwierdza też mało znany fakt związany z udziałem polskiego konsula w zorganizowaniu ucieczki Zygielbojma z okupowanej przez Niemców Polski właśnie do Londynu. Sam uciekinier dziękuje w liście za szybkie otrzymanie bagażu i za możliwość rozpoczęcia "służby społecznej". 

Szmul Zygielbojm (rocznik 1895) po wybuchu II wojny światowej przyjechał z Łodzi do Warszawy, gdzie organizował obronę miasta podczas kampanii wrześniowej. Po wejściu Niemców do stolicy nadal tam mieszkał.

Powiązany Artykuł

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

Był jednym z członków Judenratu. Współtworzył ruch oporu. Trafił do niemieckiego więzienia. W 1942 roku przedostał się do Londynu i dzięki pomocy m.in. polskiego konsula generalnego w Nowym Jorku rozpoczął bardzo intensywny ostatni rok swojego życia.

REKLAMA

Krzyk przedstawiciela narodu skazanego na Zagładę

W Londynie został członkiem Rady Narodowej RP, będącej organem zbliżonym - poprzez swoję strukturę i sposób działania - do przedwojennego polskiego Sejmu. W stolicy Anglii Zygielbojm starał się jednak przede wszystkim zbierać informacje dotyczące zagłady polskich Żydów i przekazywać je do organizacji żydowskich w USA (wśród nich: do Światowego Kongresu Żydów oraz do Komitetu Żydów Amerykańskich). Liczył, że wpłyną one na rządy państw alianckich. Nic takiego się jednak nie wydarzyło. Oficjalnie: alianci nie uwierzyli w raporty dotyczące powstania i funkcjonowania obozów zagłady na okupowanych przez Niemców terenach przedwojennej Polski.

Zygielbojm sam pisał na ten temat jeszcze w 1942 roku tak: "(…) ludność polska udziela wszelkiej pomocy i współczucia dla Żydów. Solidarność polskiej ludności ma dwa aspekty: po pierwsze jest to wspólne cierpienie, a po drugie wspólna walka przeciwko nieludzkiemu okupantowi".

Powiązany Artykuł

Pamięci Polaków Ratujących Żydów - zobacz serwis historyczny

Żegnam wszystkich i wszystko

W pierwszej połowie maja 1943 roku w dramatycznym liście napisanym już po wybuchu powstania w getcie warszawskim Zygielbojm podkreślał m.in., że "Narody i Rządy Państw Sprzymierzonych" (…) "do dziś dnia nie zdobyły się na żaden czyn konkretny w celu ukrócenia tej zbrodni (Holokaustu – przyp. autorów). Przez bierne przypatrywanie się temu mordowi milionów bezbronnnych i zmaltretowanych dzieci, kobiet i mężczyzn, stały się jego współwinowajcami".

Pisał też, że być może poprzez swoją śmierć przyczyni się "do wyrwania z obojętności tych, którzy mogą i powinni działać, by teraz jeszcze, w ostatniej bodaj chwili uratować od niechybnej zagłady tę garstkę Żydów Polskich, jaka jeszcze żyje". 

REKLAMA

Zygielbojm popełnił samobójstwo, trując się gazem. Stało się to nad ranem 12 maja 1943 roku w Londynie.

Piotr Litka (Polskie Radio), współpraca: Wiktor Świetlik (Polskie Radio), Tomasz Krzyżak ("Rzeczpospolita")