Zburzenie Kalisza – pierwsza zbrodnia Wielkiej Wojny
Okropności I wojny światowej ustępują swojej następczyni, ale już ona dotknęła w dużym stopniu ludność cywilną. Pierwszym tego przykładem było niemal zrównanie z powierzchnią ziemi Kalisza w sierpniu 1914 roku.
2024-08-04, 05:45
4 sierpnia 1914 roku niemiecka artyleria rozpoczęła ostrzał Kalisza.
Nieporozumienie prowadzi do rzezi
Kalisz był miastem granicznym Królestwa Polskiego i znajdował się nieopodal granicy z pruską Wielkopolską. Kiedy 1 sierpnia 1914 roku Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji i zarządziły powszechną mobilizację, Kalisz stał się jednym z pierwszych celów ataku. Już dwa dni później wkroczyli do niego niemieccy żołnierze. Bez rozlewu krwi zajęli pozbawione obrony miasto i na początku nic nie zapowiadało dramatycznego obrotu wydarzeń.
Posłuchaj
Wieczorem 3 sierpnia miał miejsce incydent, który zdecydował o przebiegu następnych kilkunastu dni. W nie do końca ustalonych do dziś okolicznościach na terenie miasta padł strzał, a niemieccy żołnierze wpadli w popłoch w obawie przed grożącymi im rzekomo uzbrojonymi mieszkańcami miasta. W ciemności rozpoczęła się bezładna strzelanina, w której zginęło 21 niewinnych i nieuzbrojonych kaliszan oraz 6 niemieckich żołnierzy.
Niemiecki okupant uznał nocne wydarzenia za akt zdrady mieszkańców miasta i 4 sierpnia 1914 roku dowodzący niemieckim oddziałem major Herman Presuker wydał odezwę, w której wprowadził w Kaliszu stan wojenny oraz zagroził rozstrzeliwaniem cywilów w razie powtórzenia ataków na żołnierzy.
REKLAMA
Jeszcze tego samego dnia Niemcy wycofali się z miasta i z okolic przedmieścia ostrzelali z armat śródmieście Kalisza, co wzbudziło trwogę wśród mieszkańców. Na miasto zostały nałożone kontrybucje za zmarłych niemieckich żołnierzy, a major Preusker wziął ze sobą 21 zakładników jako gwarant bezpieczeństwa.
– W trakcie I wojny światowej zawsze, kiedy wkraczały wojska, pojawiały się akty terroru. Niemcy zresztą w 1914 roku robili to zupełnie świadomie, bo mieli doświadczenie wojny z Francją w 1870 roku, gdzie na tyłach wojsk pruskich działali partyzanci – mówił prof. Michał Kopczyński w audycji Polskiego Radia z 2014 roku. – W związku z tym kiedy weszli do Belgii albo północnej Francji to dla przykładu rozstrzeliwali kilka osób, żeby sparaliżować samą chęć oporu. To samo działo się w Królestwie Polskim. Później trudno było mówić o terrorze.
Grupa mężczyzn na ruinach kamienic na ulicy Mariańskiej w Kaliszu, 1914 rok/NAC Zniszczenie miasta
Wydawało się, że napięta sytuacja wróci do normy, ale najgorsze miało dopiero nadejść. 7 sierpnia 1914 roku oddział majora Preuskera został wymieniony przez 7. Pułk Piechoty Obrony Krajowej (tzw. Landwery). Kiedy landwerzyści wkroczyli na kaliski Rynek Główny, w ich kolumnie wybuchła panika. Żołnierze ponownie otworzyli ogień do cywilów. Niemcy następnie ponownie zbombardowali miasto i rozstrzeliwali Polaków napotkanych na ulicach.
Przez całą noc trwał ostrzał miasta z ognia artyleryjskiego, 8 sierpnia centrum Kalisza zostało zrabowane przez niemieckich żołnierzy, a ocalałe budowle podpalone. Celowe niszczenie zabudowy miasta oraz represje przeciwko mieszkańcom trwały do 22 sierpnia 1914 roku.
REKLAMA
Bilans strat był okropny. Zniszczeniu uległa większa część śródmieścia Kalisza, w tym średniowieczny Rynek Główny. Większość kaliszan uciekła. Z 70 tysięcy przedwojennych mieszkańców w końcu 1914 roku pozostało w mieście zaledwie 5 tysięcy.
Posłuchaj
– Kalisz z całą pewnością był jednym z najbardziej zniszczonych miast I wojny światowej. Mieszkańcy już jesienią 1914 roku rozpoczęli starania o odbudowę, która zakończyła się sukcesem podczas dwudziestolecia międzywojennego – mówiła Anna Tabaka z Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w audycji Polskiego Radia z 2018 roku.
Wojna totalna
Kalisz stał się pierwszą ofiarą nowoczesnej machiny wojennej, która w 1914 roku przetoczyła się przez Europę. Zburzenie miasta spotęgowało wśród polskiego społeczeństwa i tak dużą już niechęć do Niemców. Nastrój oburzenia oddają artykuły ówczesnej prasy. Jak pisał "Kurjer Warszawski" w numerze z 20 sierpnia 1914 roku:
"Straszliwe rozgromienie Kalisza przez prusaków niewątpliwie będzie miało w niedalekiej przyszłości obszerną literaturę, która da pełny obraz kataklizmu, jaki nawiedził jedno z najludniejszych i najbogatszych miast naszych.
REKLAMA
Wczoraj otrzymaliśmy wiadomość, że jeden z z okolicznych mieszkańców zasługujących na wiarę zdołał przedostać się do nieszczęśliwego miasta, aby rozmiar klęski ocenić własnemi oczyma. Mówi on, że Kalisz wygląda jak olbrzymie pogorzelisko. Ulice są dosłownie usiane wystrzelonymi magazynami karabinów maszynowych. Grad kul położył co najmniej trzysta osób, trupy zaś jeszcze przed kilku dniami leżały na ulicach."
"Precz z kajzerką. Niech smakuje Kaliszanka". Polska pocztówka z 1915 roku/ Polona Podobny los spotkał także miasta na froncie zachodnim. Niemcy po zaatakowaniu Belgii w sierpniu 1914 roku brutalnie spacyfikowali kilka tamtejszych miejscowości, w których przeprowadzili pokazowe rozstrzelania duchowieństwa i inteligencji. Podobny los spotkał okupowane miejscowości we Francji. Do rangi symbolu urosły zniszczenia w belgijskim Leuven. Spłonęła w nim biblioteka z 1425 roku, która zgromadziła aż 280 tysięcy cennych egzemplarzy ksiąg.
Zbrodnie wojenne, które zostały szczególnie nagłośnione przez brytyjską prasę, oraz pogwałcenie neutralności Belgii były jedną z oficjalnych przyczyn włączenia się Wielkiej Brytanii do wojny. Jak się miało okazać czteroletni konflikt przyniósł o wiele więcej zniszczeń i cierpienia.
sa
REKLAMA
REKLAMA