Tengiz Abuładze. Zapomniany reżyser do odkrycia na nowo

Tengiz Abuładze najbardziej znany jest ze swojego rozliczeniowego filmu "Pokuta" (1984), który w alegoryczny sposób opowiada o terrorze czasów stalinowskich w Związku Radzieckim, równie dobrze może się jednak odnosić do innych tyranów, jak Hitler (na plakacie widnieje mężczyzna z charakterystycznym wąsikiem). Film zdobył główną nagrodę festiwalu w Cannes w 1987 roku - dopiero trzy lata po skończeniu produkcji, ponieważ był blokowany przez władze radzieckie w obawie przed jego antypaństwowym wydźwiękiem.

Polityczne rozluźnienie

- Niedawno odbył się pokaz znakomitego filmu gruzińskiego reżysera Tengiza Abuładze - mówił sekretarz Związku Filmowców Radzieckich, Migriebidiew, w archiwalnej audycji Anny Retmaniak w Polskim Radiu w roku 1986. - Wywoływał wszędzie, gdzie był pokazywany, wielkie owacje. Jest to film o kulcie jednostki. Ani ja, ani nikt z moich kolegów nie wierzył, że ten film ukaże się kiedyś na ekranie - przyznawał sekretarz.

Posłuchaj

"Dni filmu radzieckiego". Audycja Anny Retmaniak z cyklu "Ze świata filmu" (PR, 16.11.1986) 32:16

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Nadeszła jednak era Gorbaczowa, a wraz z nią pierestrojka i znaczne rozluźnienie polityczne i gospodarcze - film Abuładzego, wraz z wieloma innymi można było wyjąć z archiwum. Na wszelki wypadek, gdyby do tego nie doszło lub gdyby - co gorsza - film zniszczono, reżyser ukrywał pod własnym łóżkiem swoją kopię taśmy.

Pierwsze filmy

Abuładze po technikum kolejowym studiował reżyserię teatralną w Tbilisi a potem reżyserię filmową w Moskwie w pracowni Siergieja Jutkiewicza ("Otello", "Lenin w Polsce") i Michaiła Romma ("Lenin w 1918", "Numer 217"). W szkole filmowej uczył się także u Siergieja Eisensteina czy Aleksandra Dowżenki.

Początki kariery Abuładzego to przede wszystkim filmy dokumentalne o kulturze ludowej Gruzji. Za swoje osiągnięcia na tym polu w 1980 roku otrzymał tytuł Artysty Ludowego ZSRR.

Pierwszy film fabularny nakręcił z innym gruzińskim reżyserem, Rezo Czcheidze w 1956 roku. Ich krótkometrażowy "Osiołek Magdany" został wyróżniony na festiwalu w Cannes, jako pierwszy od wielu lat film z bloku wschodniego. Kolejny film - "Cudze dzieci" (1958) - Abuładze zrealizował już sam. W charakterze zarzutu pod adresem reżysera krytycy radzieccy wysuwali argument, że wzoruje się on na włoskim neorealizmie. Z kolei za granicą "Cudze dzieci" zdobyły wiele nagród na festiwalach.

Najważniejsza trylogia

Dalej były między innymi tragikomedia "Babcia, dziadkowie i ja" (1963), "Naszyjnik dla mojej ukochanej" (1972) i wreszcie słynna trylogia, na którą składały się: "Błaganie" (1969), "Drzewo pragnień" (1976) oraz "Pokuta" (1983). Abuładze skupiał się w niej na temacie walki dobra ze złem. Pierwsza część to biograficzny film w formie filozoficznej przypowieści oparty na poematach Waży Pszaweli. Druga część - nagrodzone na festiwalu w Wenecji "Drzewo pragnień" - bazuje na opowiadaniach Georgija Leonidzego i pokazuje historię nieszczęśliwej miłości na tle spokojnego życia przedrewolucyjnej gruzińskiej wsi.

Pokuta dla narodu

Zwieńczeniem tego cyklu była "Pokuta", stanowiąca metaforyczno-surrealistyczne studium totalitaryzmu. Powstała dzięki wsparciu politycznemu i finansowemu rządzącego Gruzją Eduarda Szewardnadze, a więc można mówić o potrzebie takiego filmu i rozliczenia z bolesną przeszłością.

- Mówi się tam o tragedii, którą przeżył nasz kraj w epoce stalinizmu, o której nasza sztuka wstydliwie milczała i dopiero odważny twórca gruziński pokazał jak to było naprawdę - mówił sekretarz Związku Filmowców Radzieckich w audycji Polskiego Radia w 1986 roku. - A zrealizował swój film dwa lata temu, nie mając żadnej gwarancji, że kiedykolwiek ujrzy on światło dzienne.

Za swój tryptyk Tengiz Abuładze otrzymał Nagrodę Lenina w 1988 roku.

az