Wielkanocne pocztówki. Jajka, kurczaki i zające
Świąteczne kartki sprzed stu lat niewiele różniły się od współczesnych, choć fantazja ich twórców może dzisiaj zaskoczyć. Do najpopularniejszych motywów pocztówek należały tradycyjne obrzędy oraz jajka i zwierzęta kojarzone z Wielkanocą – kurczaki i zające.
2025-04-21, 10:40
"Niejednokrotnie zdarza mi się słyszeć słowo: manja pocztówkowa" – pisał w 1904 roku Albin Jurewicz, redaktor czasopisma "Listek. Pismo ilustrowane poświęcone pocztówkom", w artykule otwierającym drugi numer pisma.
Rzeczywiście, pocztówki pod koniec XIX wieku zyskały dużą popularność w Europie, w tym na ziemiach polskich. Były szybsze i tańsze niż tradycyjne listy, dzięki czemu znakomicie nadawały się do przekazywania krótkich pozdrowień z wakacji lub życzeń świątecznych. Powodzenie zdobyły najpierw kartki z okazji świąt Bożego Narodzenia, wkrótce jednak dołączyły do nich pocztówki wielkanocne.
***
- "Ten obraz śmierci jest wstrząsający". Malarskie przedstawienia pasji
- Święconka. Tysiące lat tradycji w jednym koszyku
***
Zając i kurczak z pocztówki
– Cokolwiek sobie człowiek wyobraża, możemy przypuszczać, że w czasie złotego okresu pocztówki między rokiem 1890 a 1920, że ten temat na pewno na pocztówce był – mówiła Małgorzata Baranowska, historyczka literatury i kolekcjonerka pocztówek, w audycji Polskiego Radia z 2003 roku.
Posłuchaj
Podobnie było z wysyłanymi przed świętami kartkami z życzeniami wielkanocnymi. Pierwsze z nich weszły do obiegu w Wielkiej Brytanii w latach 60. XIX wieku, zaledwie dwadzieścia lat po kartkach z życzeniami z okazji świąt Bożego Narodzenia.
Na wielkanocnych pocztówkach najczęściej znajdowały się fotografie ludzi lub kolorowe grafiki z popularnymi świątecznymi motywami. Należały do nich wątki biblijne, ludowe sposoby obchodzenia świąt, zabawy dzieci, pisanki lub fantazyjne ilustracje zająców lub kurcząt imitujących ludzkie zachowania.
REKLAMA
Kartka wielkanocna z 1936 roku. Foto: Polona W drugim numerze czasopisma "Listek" można odnaleźć ogłoszenia o najnowszej serii wielkanocnej firmy niejakiego Borzykowskiego z Warszawy. Ich opisy mogą zadziwić pomysłowością twórców. Na pocztówkach można było ujrzeć jak "w skorupce od jajka, będącej samochodem jedzie para malców" albo "na jajku, ciągnonem przez kurczątko jedzie mały golasek z pękami kwiecia w rączkach".
Kartka wielkanocna z dwudziestolecia międzywojennego. Foto: Polona Każdy z motywów był ściśle powiązany ze świątecznymi zwyczajami. Jajko wielkanocne to tradycyjny symbol odradzającego się wiosną życia. Z kolei zając został zaczerpnięty od zwyczajów niemieckich luteranów, którzy wierzyli, że to zwierzątko przynosi grzecznym dzieciom drobne podarunki na Wielkanoc, a wśród nich słodycze i pokolorowane jajka. Popularność wielkanocnego zająca ugruntowała się między innymi dzięki przedstawiającym go świątecznym pocztówkom.
Kartka wielkanocna z początku XX wieku. Foto: Polona Ilustracje na kartach pocztowych zmieniały się pod wpływem bieżących wydarzeń. Na ziemiach polskich popularne były także motywy patriotyczne, a w trudnych latach I wojny światowej do wizerunków zająców, kurczaków i jajek dołączyły grafiki niosące otuchę dla żołnierzy.
"Alleluja. Święcone w okopach" - pocztówka z 1915 roku. Foto: Polona Po nastaniu pokoju na kartkach wielkanocnych pozostały już tylko znajome ilustracje, które do dzisiaj ozdabiają, choć mniej popularne, ale wciąż obecne pocztówki.
REKLAMA
Skąd wzięły się pocztówki?
Korzenie pocztówek sięgają 1840 roku. Pierwszą z nich wysłał do samego siebie brytyjski pisarz Theodore Hook, który prawdopodobnie chciał w ten sposób zażartować z urzędników pocztowych. Pomysł okazał się praktyczny i stopniowo zyskiwał na popularności.
Kartka wielkanocna z 1937 roku. Foto: Polona Zainteresowanie pocztówkami w niedługim czasie dotarło także na ziemie polskie. Nie od razu zyskały swoją obecną nazwę. W 1900 roku z okazji zorganizowanej w Warszawie wystawy kart ilustrowanych został ogłoszony konkurs na jednolitą nazwę karty pocztowej. Jej wyniki podał "Kurjer Warszawski" w numerze z 7 grudnia 1900 roku.
Wśród pięciu wyróżnionych wyrazów znalazły się: listówka, liścik, otwartka, pisanka oraz pocztówka. Niektóre z nich proponowało nawet kilkudziesięciu czytelników. Zaproponowane nazwy zostały poddane pod głosowanie publiczności odwiedzającej wystawę kart pocztowych.
Kartka wielkanocna z dwudziestolecia międzywojennego. Foto: Polona Jak relacjonowała warszawska gazeta w numerze z 10 grudnia, zwyciężyła dobrze nam znana pocztówka, która dostała 141 głosów spośród 309 oddanych na wszystkie propozycje konkursowe. Jej pierwszym autorem była niejaka Marja z B. - często uważa się, że to pseudonim, za którym krył się Henryk Sienkiewicz. Redaktorzy "Kurjera Warszawskiego" nie wspomnieli jednak o tym fakcie, który niewątpliwie wzbudziłby sensację wśród czytelników.
REKLAMA
– W piśmie "Filokartysta" podaje redaktor naczelny, że ten konkurs wygrał Henryk Sienkiewicz pod żeńskim pseudonimem. Prawdę mówiąc, ja sama na razie nie trafiłam na źródło, skąd czerpał ten pan wiadomości – wyjaśniała Małgorzata Baranowska w audycji Polskiego Radia z 2003 roku. – Natomiast pocztówka to coś, co już trochę krążyło. To nie było coś, co jeden człowiek mógł wymyślić. Są takie wynalazki, które dobijają się o swoje miejsce i różni ludzie nad nimi pracują. Tak było z pocztówką i oczywiście z jej nazwą.
Pewne jest jedno. Nazwa kartki pocztowej, niezależnie od jej autorstwa, bardzo szybko przyjęła się w języku polskim.
Źródło:
Polskie Radio
REKLAMA
sa
REKLAMA