Adam Koc. Żołnierz, polityk, niepodległościowiec

"Strzelec", Legiony Polskie i POW

Adam Jerzy Koc przyszedł na świat 31 lipca 1891 w Suwałkach (obecne województwo podlaskie). W konspiracyjną działalność niepodległościową zaangażował się już w wieku nastoletnim. W 1909 roku znalazł się w szeregach Związku Walki Czynnej (ZWC) – tajnej organizacji wojskowej powstałej z inicjatywy Józefa Piłsudskiego i generała Kazimierza Sosnkowskiego. Działał też w krakowskim Towarzystwie Sportowym "Strzelec" (czyli legalnej instytucji ZWC), gdzie uczył się m.in. obsługi broni, musztry i czytania map. W tamtym okresie przyjął pseudonim "Witold", którym posługiwał się aż do wybuchu I wojny światowej. 

Adam Koc w mundurze Legionów Polskich. Źródło: NAC/Domena publiczna

Kariera wojskowa Adama Koca rozpoczęła się w 1914 roku. Latem wyjechał do Warszawy i przejął dowodzenie nad lokalnym oddziałem Związku Strzeleckiego (ZS). Wkrótce potem nawiązał kontakt z Karolem Rybasiewiczem – komendantem konkurencyjnych Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie – i doprowadził (zgodnie z poleceniem Komendy Głównej ZS i Józefa Piłsudskiego) do połączenia obu organizacji. W ten sposób w październiku 1914 roku powstała Polska Organizacja Wojskowa (POW), na której czele stanął emisariusz Piłsudskiego ppor. Tadeusz Żuliński. Adam Koc natomiast został jego zastępcą.

Powiązany Artykuł

Józef Piłsudski - zobacz serwis specjalny

Zobacz także: Polska Organizacja Wojskowa. Gwardia Józefa Piłsudskiego

Cały czas usilnie dążył jednak do wzięcia aktywnego udziału w walkach na froncie. Udało mu się to w połowie 1915 roku, gdy - w stopniu podporucznika - stanął w szeregach 5 pułku piechoty Legionów Polskich ("Zuchowatych"). Walczył między innymi w bitwie pod Sitowiczami z 18 września 1916, gdzie został poważnie ranny i cudem uniknął śmierci. Uratował go Aleksander Sulkiewicz, który ten czyn przypłacił życiem. Na front już nie powrócił, a jego dalsza działalność miała charakter bardziej polityczny niż wojskowy - w 1917 roku wszedł w skład Konwentu Organizacji A, czyli zakonspirowanego kierownictwa obozu piłsudczykowskiego. 

Powiązany Artykuł

107 lat temu powstała I Brygada Legionów Polskich

Ranny porucznik Adam Koc. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Witając Józefa Piłsudskiego

Pod koniec 1917 roku Adam Koc stanął na czele warszawskiej Komendy Naczelnej POW. Jako reprezentant organizacji witał w stolicy Józefa Piłsudskiego, niedawno wypuszczonego przez Niemców z więzienia w Magdeburgu.  

- Wczesny ranek 10 listopada 1918 był pochmurny i mglisty. Staliśmy w małej grupie przed Dworcem Wiedeńskim – wspominał płk Adam Koc na antenie Radia Wolna Europa. - Wkrótce pociąg nadszedł. Komendant zaczął schodzić na peron. Stanąłem wówczas przy stopniach pociągu, zdjąłem kapelusz i wypowiedziałem następujące słowa: "Obywatelu Komendancie w imieniu Polskiej Organizacji Wojskowej witam Obywatela Komendanta w stolicy". Piłsudski podał mi wówczas rękę i podziękował za miłe powitanie – dodał.

Posłuchaj

Płk Adam Koc wspomina przyjazd Józefa Piłsudskiego do Warszawy w listopadzie 1918 roku. (RWE, brak daty) 8:18

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Powiązany Artykuł

Polska Niepodległa. Serwis specjalny

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Koc kontynuował swoją karierę wojskową. Podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919-1921) był między innymi dowódcą Dywizji Ochotniczej Wojska Polskiego. Część jego żołnierzy - na polecenie Piłsudskiego - wzięła udział w tak zwanym "buncie" Żeligowskiego, który doprowadził do zajęcia przez Polaków Wilna.

Koc pozostawał oddanym piłsudczykiem. Jego mieszkanie służyło jako miejsce spotkań polityków i oficerów planujących powrót Marszałka do władzy - tzw. Koc-grupy. Po przewrocie majowym, w którym odegrał znaczącą rolę, Adam Koc ostatecznie porzucił karierę wojskową na rzecz polityki.

W wyniku wyborów parlamentarnych 1928 roku został posłem z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). Dwa lata później natomiast objął fotel wiceministra skarbu w rządzie Walerego Sławka. Do jego obowiązków należało wówczas przede wszystkim czuwanie nad sprawami związanymi z długami wewnętrznymi i zagranicznymi oraz organizacja pracy giełdy i Banku Polskiego (którego w 1936 roku został zresztą prezesem). Jego działalność w ministerstwie nie była jednak pozytywnie oceniana - ówczesnych raził jego brak specjalistycznego wykształcenia ekonomicznego, a przeciwnicy polityczni zarzucali mu, że czerpał zyski z pożyczek zaciąganych przez Polskę u państw zachodnich. 

Adam Koc przed mikrofonem radiowym, podczas wygłaszania deklaracji ideowo-politycznej Obozu Zjednoczenia Narodowego (21 lutego 1937). Źrodło: NAC/Domena publiczna

Mimo to kariera Koca nabierała rozpędu. W 1936 roku - na polecenie marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego - powołał do życia Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN). Nowa partia powstała po śmierci Piłsudskiego, gdy obóz sanacyjny rozbił się na trzy grupy (zwolenników Rydza-Śmigłego, sympatyków Walerego Sławka i stronników Ignacego Mościckiego), które aż do wybuchu II wojny światowej stale walczyły o przejęcie władzy w państwie. OZN głosił hasła skupienia społeczeństwa wokół armii, był silnie antykomunistyczny i skłaniał się ku ścisłej współpracy z Kościołem Katolickim. 

***

Przeczytaj również:

• Obóz Zjednoczenia Narodowego – polityczne zaplecze Rydza-Śmigłego
• Tajemnica śmierci Edwarda Rydza-Śmigłego. Zmarł 80 lat temu, kontrowersje wokół jego zgonu nie ustają do dziś
• 17 września 1939. Polskie władze uciekają do Rumunii

***

Powiązany Artykuł

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

We wrześniu 1939 roku Koc nadzorował ewakuację zapasów złota z Warszawy, przez Rumunię aż do Francji. Wkrótce potem został zaprzysiężony na stanowisko ministra skarbu, a następnie również przemysłu i handlu w rządzie Władysława Sikorskiego na uchodźstwie. Funkcje te pełnił do połowy 1940, gdy zdecydował się wyjechać do Stanów Zjednoczonych. 

Zamieszkał w Nowym Jorku, gdzie został współzałożycielem Polskiego Instytutu Nauk i Sztuk w Ameryce. Aktywnie współpracował również z Instytutem Józefa Piłsudskiego. Do Ojczyzny już nie powrócił - zmarł w lutym 1969 roku w USA. 

jb/im