Józef Piłsudski na Syberii. Tam kształtowały się jego poglądy

Jesienią 1885 roku Józef Piłsudski rozpoczął studia medyczne w Charkowie. Studiował ponad rok. Na początku 1887 roku został aresztowany. Władze wykryły bowiem przygotowania do zamachu na cara Aleksandra III Romanowa, szykowane przez rewolucyjną organizację "Narodnaja Wola", z którą Piłsudski utrzymywał kontakty. O spisku jednak późniejszy marszałek prawdopodobnie w ogóle nie wiedział.

Pięć lat zsyłki

Posłuchaj

Bartosz Panek rozmawia z profesorem Alfredem Franciszkiem Majewiczem na temat postaci Bronisława Piłsudskiego, audycja pt. "Atlas polskich podróżników" (PR, 06.08.2016) 6:15

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Większą rolę w przygotowaniach do zamachu (choć także marginalną) odgrywał brat Piłsudskiego, Bronisław. - Będąc studentem w Petersburgu, a mieszkając w Wilnie, udzielił noclegu pewnemu człowiekowi, który przyjechał z Petersburga. Pomógł mu w zakupie w aptece materiałów, z których była konstruowana bomba. Prawie na pewno Bronisław Piłsudski nie miał najmniejszego pojęcia, co kupuje i po co przyjechał ten człowiek – opowiadał prof. Alfred Franciszek Majewicz, orientalista, badacz dorobku Bronisława Piłsudskiego, w audycji pt. "Atlas polskich podróżników".

- Spotkała ich kara głównie za to, że nie donieśli na spiskujących przeciw carowi – przekonywał z kolei prof. Grzegorz Nowik w Polskim Radiu.

Józef Piłsudski został osadzony w petersburskiej Twierdzy Pietropawłowskiej i tam oczekiwał na proces. 20 kwietnia ukarano go pięcioletnią zsyłką na Syberię. Z kolei w samym procesie (Józef był w nim jedynie świadkiem) sąd skazał Bronisława Piłsudskiego na karę śmierci, którą następnie zamienił na 15 lat zesłania na Sachalin.

- Józef Piłsudski nie brał w spisku właściwie żadnego udziału, nie wiedział, że to się przygotowuje, ale jak się zaczęły aresztowania, to i jego aresztowanie dotknęło. Potem przyszło pięcioletnie zesłanie syberyjskie, które było wielkim ciosem dla tego młodego chłopca (Piłsudski miał wówczas niespełna 20 lat – przyp. red.) – opowiadał prof. Andrzej Garlicki w Polskim Radiu.

Niepodległość i socjalizm

Posłuchaj

Prof. Janusz Odziemkowski, prof. Grzegorz Nowik i prof. Tomasz Schramm we fragmencie audycji pt. "Labirynt historii" autorstwa Jacka Raginisa-Królikiewicza (PR, 03.12.2017) 5:18

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Przez Moskwę, Niżny Nowogród, Tomsk, Krasnojarsk Józef Piłsudski dotarł do Irkucka. Tam podczas buntu więźniów (mimo że nie brał w nim udziału) został pobity przez strażników i ukarany półrocznym wydłużeniem zesłania. Następnie dostał się do docelowego miejsca zesłania - Kireńska nad Leną w obwodzie irkuckim. Tam przebywał od grudnia 1887 roku do lipca 1890 roku. Tam też spotkał swoją pierwszą miłość - Leonardę Lewandowską.

Dalszą część zsyłki spędził w Tunce w Buriacji. To pobyt w tym miejscu i spotkanie z zesłanymi tu polskimi działaczami niepodległościowymi ukształtował jego poglądy polityczne i wpłynął na późniejsze zaangażowanie w działalność polityczną.

- Możliwość spotkania z jednej strony z proletariatczykami, z drugiej z zesłańcami z powstania styczniowego, te dyskusje, te rozmowy, te lektury ukształtowały w Józefowie Piłsudskim swoistą dychotomię wartości. Jedną z nich jest państwo, odzyskanie niepodległości państwowej. Drugą jest socjalizm, przekonanie, że Polska nie może być taką Polską, jaką była I Rzeczpospolita – mówił prof. Grzegorz Nowik w audycji "Labirynt historii".

Szwarce mistrzem Piłsudskiego

Jedną z najważniejszych postaci, jaką Józef Piłsudski spotkał w Tunce, był Bronisław Szwarce, wcześniej członek Komitetu Centralnego Narodowego, przygotowującego wybuch powstania styczniowego. Szwarce od 1863 roku przebywał w carskich więzieniach, a potem na zesłaniu, gdzie cieszył się wśród Polaków dużym szacunkiem. Dla Piłsudskiego Szwarce szybko stał się mistrzem, a z biegiem czasu także przyjacielem. Marszałek wspominał nawet w publikacji pt. "Rok 1863": "Pozwólcie panowie, abym przytoczył osobiste wspomnienia. Znałem jednego z wielkich powstańców, z którym byłem w szczerej, serdecznej przyjaźni. Był to znany Bronisław Szwarce, członek Centralnego Komitetu, aresztowany przed samym wybuchem powstania".

Dzięki Bronisławowi Szwarce wykrystalizowały się poglądy polityczne Piłsudskiego. Bardziej dojrzale zaczął patrzeć zarówno na historię narodu polskiego, jak i na perspektywy odzyskania przez Polskę niepodległości. Szwarce pomagał też Piłsudskiemu przetrwać na zsyłce, m.in. oddając mu dobrze płatną pracę korepetytora.

W lipcu 1892 roku Piłsudski wrócił do Wilna. Po powrocie ze zsyłki był nieco zagubiony, szybko jednak zaczął działać w utworzonej właśnie Polskiej Partii Socjalistycznej, której z czasem stał się jednym z najważniejszych członków.

- Podstawę do swojego działania ukształtował na zesłaniu syberyjskim. Potem pisał, jaką naukę z niego wyniósł. Mianowicie, niezależnie od tego, czy będzie Rosjanin biały czy czerwony czy jakikolwiek inny, nigdy nie pogodzi się z niepodległością Polski – opowiadał prof. Janusz Odziemkowski w audycji "Labirynt historii".

Źródła: Polskie Radio/bmich/im

Paweł Cichocki, "Józef Piłsudski został skazany na zesłanie", na: www.muzhp.pl (dostęp: 19.04.2022)

Bartłomiej Osuch, "Bronisław Szwarce – syberyjski mentor Piłsudskiego", na: www.jpilsudski.org (dostęp: 19.04.2022)