Kazimierz Nitsch - wybitny profesor językoznawca

Związał się z Krakowem

Profesor zmarł 26 września 1958 roku w Krakowie, swoim rodzinnym mieście. Z wykształcenia był znawcą języków słowiańskich, który ze specjalną atencją traktował więzi dialektów pomorskich z językiem polskim. Co ciekawe, jeszcze przed wojną został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, ale to nie jedyna tego typu organizacja - był też członkiem Polskiej Akademii Nauk (PAN) oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

Już jako profesor wziął udział na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku w ramach delegacji polskiej. Występował tam w roli eksperta i referował zagadnienia etnograficzno - geograficzne. Służył wiedzą o wpływach językowych na granice krajów z kręgu słowiańskiego, co zgodne było z tematyką jego wcześniejszej habilitacji o pokrewieństwie języków lechickich. Jednak mimo prac naukowych nad językami słowiańskimi i dialektem kaszubskim Nitsch od zawsze silnie związany był z rodzinnym Krakowem. Tu kształcił się, tu przeżył tragiczne wydarzenia początku II wojny swiatowej i jej dalszy przebieg po powrocie z obozu koncentracyjnego.

5 godzin słownej walki o Polskę. Mistrzowskie przemówienie Romana Dmowskiego w Paryżu

REKLAMA

Encyklopedia Krakowa dość wyraziście zwraca uwagę na naukowy charakter jego życiorysu: "Studiował polonistykę na UJ, językoznawstwo indoeuropejskie w Pradze i fonetykę eksperymentalną w Paryżu. Zaangażowany w działalność oświatową Towarzystwa Szkoły Ludowej i Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza, a następnie w działalność naukową na Uniwersytecie Jagiellońskim. Aresztowany został w ramach Sonderaktion Krakau, więziony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, po powrocie do Krakowa uczestniczył w tajnym nauczaniu, organizował konspiracyjne posiedzenia językoznawców i historyków literatury. Należał do wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetów w Paryżu i Sofii".

"Sonderaktion Krakau". Brutalny atak na polską inteligencję

Dorobek naukowy

Jako językoznawca szczególną uwagę przywiązywał do zależności dialektycznych w ramach języka polskiego. Zasłynął też dogłębną analizą zależności nazewniczych w ramach onomastyki polskiej. Jako pierwszy badacz dokonał także syntetycznej analizy dialektów polskich. Co ciekawe, prowadził także dogłębne badania sztuki rymowania, co siłą rzeczy doprowadziło także do poszukiwań związków zwyczajowej gwary z językiem artystycznym, który też w ramach swoich cech wyróżniających stawał się swoistą gwarą. Nie dziwi więc, że prof. Nitsch jest autorem dwu pierwszych tomów "Małego atlasu gwar polskich", a także współautorem "Słownika staropolskiego". Dość powiedzieć, że profesor był autorem ponad 700 publikacji naukowych i książkowych, co czyni jego dorobek niezmiernie bogatym i trudnym do ogarnięcia.

REKLAMA

Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego ze specjalną atencją traktuje rocznicę śmierci profesora, pisząc na swoich stronach: "Obchodzimy kolejną rocznicę odejścia prof. Kazimierza Nitscha, wielkiego lingwisty, ojca Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego i czasopisma "Język Polski". Czternaście lat temu, z okazji półwiecza śmierci Uczonego, odbyła się w Krakowie wielka sesja naukowa, połączona z wystawą pamiątek z archiwum PAN i PAU. Zebrali się wtedy na niej i wspominali swego Mistrza Jego uczniowie, młodsi badacze przedstawiali wyniki swoich dociekań i refleksji nad Jego twórczością naukową. Dziś jesteśmy o dekadę starsi, wielu z tych, którzy Go wtedy wspominali, też odeszło już do wieczności. Czas mija, pokolenia odchodzą, a spuścizna naukowa i ideowa "Pigmaliona z Gontyny", jak efektownie, acz nietrafnie nazwano autora "Dialektów języka polskiego" w artykule prasowym z 1928 roku, trwa i wciąż inspiruje nowe pokolenia uczonych i miłośników języka polskiego".

Przenikliwy badacz

Zofia Kurzowa, językoznawczyni i badaczka słowotwórstwa polskiego bardzo ciekawie podsumowuje życiorys i dorobek naukowy i twórczy profesora. Czytamy w jej opracowaniu: "Nitsch doskonale rozumiał potrzeby językoznawstwa poprawnościowego, rozwijał więc działalność popularyzatorską: pisarską, prelegencką i organizacyjną w Towarzystwie Miłośników Języka Polskiego. Jego poradnictwo językowe oparte było z jednej strony na znajomości historii języka, z drugiej zaś — uzusu językowego dialektów kulturalnych różnych dzielnic Polski. Cechowała go tolerancja dla różnych wariantów polszczyzny".

Kurzowa zwraca też szczególną uwagę na immanentne cechy charakteru profesora oraz na jego silne oddziaływanie w świecie nauki: "Wielkość Nitscha budowała się na jego konsekwentnym racjonalizmie, przenikliwym krytycyzmie badacza, ogromnej pasji, a także bezwzględnej czystości moralnej, co pozwalało mu skupiać wokół siebie różne osobowości twórcze. Jako wieloletni profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik Katedry Języka Polskiego, twórca Studium Słowiańskiego, dzięki swoim dziełom naukowym i pracy na rzecz organizacji nauki umocnił renomę Uniwersytetu Jagiellońskiego w całej Europie".

Profesor Nitsch zmarł 26 września 1958 roku i pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w rodzinnym grobowcu. Wspomnijmy zatem tego wspaniałego badacza naszej rodzimej polskiej mowy.

REKLAMA

PP