NIKP - Najwyższa Izba Kontroli Państwa powołana przez Józefa Piłsudskiego
105 lat temu, 7 lutego 1919 roku, Naczelnik Państwa Józef Piłsudski ogłosił dekret o powstaniu Najwyższej Izby Kontroli Państwa.
2023-02-07, 05:35
NIKP była kontynuacją historycznej Głównej Izby Obrachunkowej z czasów Księstwa Warszawskiego. Ta - nieco później, w okresie Królestwa Polskiego - z Głównej stała się Najwyższą. I dopiero w 1917 roku Tymczasowa Rada Stanu Królestwa Polskiego utworzyła Urząd Obrachunkowy.
To właśnie z tego urzędu, niecałe dwa lata później, Naczelnik powołał do życia NIKP na dzień 8 lutego 1919 roku (sam dekret podpisano 7 lutego). Równolegle, także na mocy dekretów, powstały Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej oraz Archiwum Akt Nowych, którego nazwę ówcześnie określono jako Archiwum Wojskowe.
Pierwszym prezesem NIKP został mianowany został Józef Higersberger, znany polityk i prawnik, pełniący wcześniej choćby funkcję ministra sprawiedliwości w gabinetach Jana Kantego Steczkowskiego i Józefa Świeżyńskiego.
"Powołana do wszechstronnej kontroli"
Dekret wydany przez Naczelnika określał potrzebę powołania Izby Kontroli, a także wymieniał zasady konstytuujące ją.
REKLAMA
W Artykule 1. czytamy, że w miejsce Urzędu Obrachunkowego, utworzonego postanowieniem Tymczasowej Rady Stanu, powołuje się do życia Najwyższą Izbę Kontroli Państwa, która staje się "władzą podległą bezpośrednio Naczelnikowi Państwa, samodzielną i powołaną do stałej a wszechstronnej kontroli dochodów i wydatków państwowych; prawidłowości administrowania majątkiem państwa oraz gospodarki instytucji, zakładów, fundacji i funduszów, tudzież jednostek samorządowych i miast wskazanych w art. 11. Pozatem Najwyższa Izba Kontroli Państwa kontroluje wszechstronnie wykonanie budżetu".
W Artykule tym dodano ogólnie ujęty zakres zwierzchności tej Izby nad wszystkimi jednostkami administracyjnymi i gospodarczymi z jakkolwiek ujętym majątkiem państwowym. Czytamy tam: "Wszelkie władze i urzędy państwowe cywilne i wojskowe, powyżej wymienione instytucje, jednostki samorządowe i miasta, obowiązane są stosować się do zarządzeń Najwyższej Izby Kontroli Państwa, wydanych w zakresie spraw, należących do jej kompetencji w taki sam sposób, jak do zarządzeń właściwego ministerstwa".
Pierwsza strona "Tymczasowej instrukcji o zastosowaniu i zakresie kontroli: wydanej przez Najwyższą Izbę Kontroli Państwa na mocy p. 2, art. 7 i art. 12 Dekretu z dnia 7 lutego 1919 r. (Dz. Praw No 14 1919 r. poz. 183), Warszawa 1919. Fot. Polona Od NIKP po NIK
Dekret ten (dostępny dziś w internetowych archiwach) odzwierciedlał siłę młodego państwa polskiego. Tym bardziej, że na mocy nowej Konstytucji Marcowej (17 marca 1921 rok) Izba została wpisana w główne struktury państwa, z delegacją w ustawie wydanej 3 czerwca 1921 roku, która zmieniła dotychczasową nazwę na Najwyższą Izbę Kontroli (NIK). Określono też, że instytucja ta podlegać będzie Prezydentowi RP i pozostanie niezależna od rządu.
Ta niezależność osadzała się na zasadach nienaruszalności i braku ingerencji w mechanizmy jej kontroli (choć NIK musiał każdego roku uchwalać budżet na rok następny i bezwzględnie przedstawiać rządowi sprawozdania z corocznego zamknięcia rachunków państwowych).
REKLAMA
Główny zakres prac NIK, zarówno zdefiniowany w dekrecie, jak i w późniejszej ustawie, obejmował w pierwszym zakresie kontrolę rachunków władz cywilnych, wojskowych, zakładów, przedsiębiorstw państwowych, urzędów.
W zakres praw NIK wchodziła również kontrola rachunków związanych z majątkiem państwowym, rachunków zakładów, fundacji, instytucji, funduszów niepaństwowych otrzymujących dotację ze Skarbu Państwa. NIK miał także możliwość kontrolowania rachunków wydatków dochodów majątków i długów wyższych jednostek samorządowych oraz większych miast.
***
***
Najwyższa Izba Kontroli - reaktywowana po II wojnie światowej, w 1949 roku - działa do dzisiaj, a jednym z jej najznamienitszych prezesów był w początkach lat 90. Lech Kaczyński. Warto wiedzieć, że prezesa obecnie powołuje Sejm za zgodą Senatu, kadencja trwa 6 lat i może być powtórzona jednokrotnie.
PP
REKLAMA