Kazimierz Twardowski. Jeden z najwybitniejszych przełomu XIX i XX wieku filozofów
"Miał on przedziwny dar przedstawiania najtrudniejszych zagadnień w sposób tak prosty i oczywisty, że każdemu uważnie słuchającemu wydawało się, że słucha rzeczy łatwych" - pisze prof. Kazimierz Michałowski we "Wspomnieniach". 85 lat temu zmarł we Lwowie prof. Kazimierz Twardowski, jeden z najwybitniejszych filozofów przełomu XIX i XX wieku.
2023-02-11, 05:40
Studia w Wiedniu
Kazimierz Twardowski urodził się 20 października 1866 roku w polskiej rodzinie zamieszkałej w Wiedniu. Przez osiem lat kształcił się w Theresianum – renomowanym gimnazjum wiedeńskim, po których podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu w Wiedniu. Studiował filozofię pod kierunkiem Franza Brentano, a także filologię klasyczną, matematykę i fizykę.
- Okres wiedeński to czas wypełniony przede wszystkim nauką. Najpierw w Theresianum, które dało Twardowskiemu doskonałe podstawy naukowe. Nauczy się tam języków klasycznych, podstaw psychologii, filozofii, nauk ścisłych i nauk przyrodniczych. A następnie studia w Uniwersytecie Wiedeńskim, podczas których Twardowski był pod wielkim wpływem Franza Brentano – mówiła prof. Anna Brożek z Zakładu Semiotyki Logicznej Instytutu Filozofii UW w audycji Katarzyny Kobyleckiej "Naukowy zawrót głowy – Z filozofią na Ty" w Polskim Radiu w 2015 roku.
Prof. Brożek dodawała, że Franz Brentano był istotną postacią filozofii wiedeńskiej w tamtym czasie. Jego uczniami byli też inni wielcy myśliciele XX wieku, tacy jak Edmund Husserl czy Zygmund Freud.
- Ale Kazimierz Twardowski, jako jeden z najbliższych uczniów Brentana, miał takie marzenie, żeby te idee brentanowskiej filozofii naukowej przenieść na grunt polski. I to uczynił – dodawała Anna Brożek.
REKLAMA
W 1891 roku Twardowski obronił doktorat z filozofii, a trzy lata później powstała jego praca habilitacyjna "O treści i przedmiocie przedstawień", która wpłynęła na poglądy czołowych filozofów europejskich przełomu XIX i XX wieku. Jako docent prowadził w 1894 roku wykłady z filozofii na Uniwersytecie Wiedeńskim.
15 listopada 1895 roku Kazimierz Twardowski został mianowany profesorem filozofii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego, z którym związany był aż do przejścia na emeryturę w 1930 roku. Przez kilka lat pełnił funkcję dziekana Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Lwowskiego, a w latach 1914-1917 był rektorem tego uniwersytetu.
- We Lwowie od podstaw stopniowo zaczął budować filozofię naukową. Było to trudne dlatego, że zastał studia filozoficzne w rozsypce. Twardowski musiał zdyscyplinować swoich studentów, był srogim nauczycielem, trzymał niesamowitą dyscyplinę – mówiła prof. Brożek w Polskim Radiu.
Posłuchaj
REKLAMA
Praca naukowa i dydaktyczna
Na przełomie 1898 i 1899 roku Kazimierz Twardowski rozpoczął wykłady z psychologii eksperymentalnej i zorganizował pierwszą w Polsce pracownię psychologiczną. Po powstaniu Instytutu Psychologicznego na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie był jego dyrektorem (1920-1928). Do 1930 roku był też kierownikiem Katedry Filozofii. Z jego inicjatywy w 1904 roku powstało Polskie Towarzystwo Filozoficzne, wydające od 1911 roku "Ruch Filozoficzny", którego w latach 1911–1936 był redaktorem naczelnym.
Twardowski cieszył się w środowisku naukowym Lwowa ogromną popularnością. Na jego wykłady przychodziło średnio po dwa tysiące osób. By ich wszystkich pomieścić koniecznością stało się wynajmowanie sali koncertowej. Było to dość niezwykłe, bo Twardowski uczył rzeczy trudnych, a mianowicie metodycznego, logicznego myślenia.
"Punktualnie o godzinie ósmej rano Kazimierz Twardowski przy świetle palników gazowych rozpoczynał swe wykłady z logiki, w największym podówczas audytorium, w starym budynku uniwersyteckim przy ulicy św. Mikołaja, na drugim piętrze. Sala – jak zawsze – była pełna. Biada studentowi, choćby nawet nosił mundur kapitana lub majora, gdyby spóźnił się bodaj o minutę na wykład" – pisze we "Wspomnieniach" prof. Kazimierz Michałowski, światowej sławy archeolog, który był jednym z jego słuchaczy.
"Zrozumiałem wówczas dobrze potęgę autorytetu prawdziwej wiedzy. Wykłady Kazimierza Twardowskiego były chyba najlepszymi, jakich kiedykolwiek w życiu słuchałem. Miał on przedziwny dar przedstawiania najtrudniejszych zagadnień w sposób tak prosty i oczywisty, że każdemu uważnie słuchającemu wydawało się, że słucha rzeczy łatwych"- dodaje Kazimierz Michałowski.
REKLAMA
Posłuchaj
Szkoła lwowsko-warszawska
Kazimierz Twardowski wykształcił ponad 30 profesorów, jego uczniami byli m.in.: Władysław Tatarkiewicz, Tadeusz Kotarbiński, Kazimierz Ajdukiewicz, Tadeusz Czeżowski, Jan Łukasiewicz, Izydora Dąmbska, Franciszek Smolka, Juliusz Kleiner, Manfred Kridl, Jerzy Kuryłowicz i Mieczysław Gębarowicz.
Część z profesorów przeniosła się do Warszawy. Stolica Polski szybko stała się obok Lwowa drugim, bardzo ważnym ośrodkiem filozoficznym w tamtym czasie.
- Twardowski doprowadził do powstania formacji, którą identyfikujemy obecnie jako Szkołę lwowsko-warszawską, która była największą jak dotąd szkołą filozoficzną w Polsce i rozpoznawaną właściwie na całym świecie – mówiła Anna Brożek.
REKLAMA
Szkołę tę wyróżniały: racjonalność, logika i obiektywizm. Jej członków nie łączyły wyznawane idee, czy jakiś wspólny światopogląd, lecz przede wszystkim pewne zasady metodologiczne.
- Ścisłość myślenia, jasność wyrażania się, dobre uzasadnienie poglądów i pewne ogólne nastawienia filozoficzne, tj. przekonanie o bezwzględności prawdy, bezwzględności etyki – podkreślała prof. Brożek.
Koncepcje filozoficzne
W wykładzie wstępnym na Uniwersytecie Lwowskim w 1895 roku Kazimierz Twardowski podkreślał, że filozofia jest nauką jak każda inna, lecz jej celem jest szukanie prawdy, a "prawda w każdym przedmiocie jest tylko jedna".
- Jasność myślenia i porządne uzasadnienie to były właściwie dla Twardowskiego warunki sine qua non filozofowania i wszelkiego uprawiania nauki. I on właśnie tego swoich studentów chciał nauczyć – zauważyła Anna Brożek.
REKLAMA
Prof. Brożek podkreślała w Polskim Radiu, że na postać Twardowskiego należałoby patrzeć w dwóch wymiarach: globalnym i lokalnym.
- W wymiarze globalnym mam na myśli jego znaczenie dla filozofii światowej. Twardowski został zapamiętany jako twórca trzech istotnych idei. Był pierwszym filozofem, który wyraźnie odróżnił akt, przedmiot i treść przedstawienia. Po drugie wyraźnie odróżnił czynności i wytwory. I po trzecie był jednym z pierwszych, który zaproponował nowoczesną teorię przedmiotu – mówiła prof. Brożek.
Profesor zaznaczała, że o wiele ważniejszy dla nas Polaków jest wymiar lokalny w filozofii Twardowskiego, to co on zrobił dla filozofii polskiej.
- Uczył rzetelności myślenia. Jej elementami były: niezależność, krytycyzm i samodzielność. Twardowski był zwolennikiem absolutnej koncepcji prawdy. Podkreślał, że "zdanie jest prawdziwie nie tu i teraz, ale zawsze i wszędzie". Ta bezwzględność prawdy i absolutność prawdy była elementem, który Twardowski zaszczepił swoim uczniom. I był także zwolennikiem absolutyzmu w etyce i ten kręgosłup moralny przy okazji uczenia filozofii chciał swoim uczniom przekazać – dodawała prof. Anna Brożek.
REKLAMA
Kazimierz Twardowski został uhonorowany tytułem doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1929) oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1930). Zmarł 11 lutego 1938 we Lwowie.
pcz
Przy pisaniu tekstu korzystałem z:
K. Michałowski, "Wspomnienia", Warszawa 1986
REKLAMA