Mózg Józefa Piłsudskiego pod mikroskopem. Poszukiwania źródeł wybitności Marszałka
Józef Piłsudski zmarł 89 lat temu, 12 maja 1935 roku. Nim szczątki Marszałka złożono na Wawelu, z jego ciała wyciągnięto serce, które pochowano w Wilnie, a także... mózg. W jakim celu to uczyniono i gdzie dziś znajduje się mózg jednego z najsławniejszych Polaków?
2024-05-12, 05:45
Zgon Józefa Piłsudskiego nastąpił 12 maja 1935 roku o godz. 20:45, ale cała operacja związana z zabezpieczeniem mózgu rozpoczęła się dużo wcześniej. Jeszcze zanim Marszałek wydał ostatnie tchnienie, w kierunku Wilna wyruszyła rządowa limuzyna, która do Warszawy miała zabrać naukowca z Polskiego Instytutu Badań Mózgu. Był nim dr Jerzy Borysowicz, asystent prof. Maksymiliana Rosego, któremu powierzono badania nad mózgiem Piłsudskiego.
Posłuchaj
- Rose wysłał mojego ojca do Warszawy ze słojem z formaliną - mówił w radiowej audycji z 2015 roku dr Andrzej Borysowicz, neurolog i syn naukowca. - Różne szkoły mają różne metody wytwarzania formaliny, a przy mózgu Piłsudskiego Rose chciał mieć pewność, że będzie najlepsza z możliwych, czyli jego własna.
"Mózg Józefa Piłsudskiego"
Organy, które mają być przeznaczone do celów naukowych, należy wyciągnąć i zabezpieczyć w możliwie najkrótszym czasie od chwili śmierci pacjenta. Nie może zatem dziwić pośpiech, z jakim działano od chwili, gdy stało się jasne, że zgon schorowanego Piłsudskiego może nastąpić lada moment.
REKLAMA
- Do badania mikroskopowego mózg musi być wyciągnięty do 24 godzin, ale każda upływająca godzina prowadzi do rozkładu komórek, co utrudnia prowadzenie badań - wyjaśniał dr Andrzej Borysowicz.
Po wyciągnięciu i zabezpieczeniu mózgu Marszałka (oraz serca pochowanego rok później w Wilnie) sporządzony został dokument, na podstawie którego organ został oficjalnie przeznaczony do celów badawczych. Zgodę na ten akt wydała wdowa Aleksandra Piłsudska, którą reprezentował Adam Piłsudski, brat Marszałka.
Gabinet Józefa Piłsudskiego. Na biurku widoczny mózg Marszałka w słoju z formaliną. Fotografia z pracy "Mózg Józefa Piłsudskiego" z 1938 roku. Fot. Polona.pl Naukowcami, którzy zgodnie z wolą małżonki zmarłego mieli prowadzić badania nad mózgiem, byli profesorowie: Kazimierz Orzechowski z Uniwersytetu Warszawskiego, Stefan Pieńkowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Maksymilian Rose z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
Najważniejszą rolę w tym tercecie odgrywał ten ostatni. Jemu powierzono badania nad architekturą obu półkul mózgu.
REKLAMA
- Badania architektoniczne obejmowały kształt mózgu, kształt i głębokość rowków, ułożenie płatów, wielkość, wagę. Takie kwestie zewnętrzne, bez konieczności rozkrajania organu - tłumaczył dr Andrzej Borysowicz.
Efektem badań Maksymiliana Rosego była praca "Mózg Józefa Piłsudskiego" napisana po polsku i francusku. Książka, która miała stanowić zaledwie pierwszą część większej analizy, ujrzała światło dzienne w 1938 roku. Dalszym badaniom przeszkodziła śmierć profesora Rosego, który zmarł kilka miesięcy przed publikacją swoich badań oraz wybuch II wojny światowej.
Powiązany Artykuł
Piłsudski - zobacz serwis specjalny
"Nie było wyraźnych zmian patologicznych"
W pierwszych dekadach XX wieku pośmiertne badania mózgów jednostek uważanych za wybitne nie należały do rzadkości. Rozwój nauki i ludzka ciekawość kierowały naukowców do poszukiwania źródeł geniuszu właśnie w tym organie.
- Na początku XX wieku rozwinęła się cytoarchitektonika mózgu. Stwierdzono, że organ ten składa się z kilkudziesięciu pól, odpowiedzialnych za inne funkcje. Zaczęto więc szukać związków między cytoarchitektoniką a inteligencją - mówił w Polskim Radiu prof. Olgierd Narkiewicz, neuroanatom i syn Adolfa Narkiewicza, przedwojennego naczelnego lekarza Wilna.
REKLAMA
Z badań przeprowadzonych pod koniec lat 30. w Wilnie wynikło, że mózg Józefa Piłsudskiego swoją budową nie odbiegał od przeciętnej. Ważył 1460 gramów, charakteryzował się doskonałym rozwojem zakrętów mózgu, a lewa półkula była bardziej rozwinięta od prawej.
Powierzchnia grzbietowa mózgu Marszałka. Fotografia zawarta w pracy "Mózg Józefa Piłsudskiego" wydanej w 1938 roku. Fot. Polona.pl
Zdaniem prof. Olgierda Narkiewicza tego typu badania nie dają odpowiedzi na pytanie o źródła geniuszu, a pozwalają jedynie wykazać, czy w mózgu nie zaszły zmiany chorobowe.
- U Piłsudskiego nie było wyraźnych zmian patologicznych. Nie znaleziono też objawów chorób zwyrodnieniowych takich jak Alzhaimer czy Parkinson. Miał na pewno ładne ukształtowanie bruzd, który były równe i klasyczne, ale nie dowodzi to inteligencji - stwierdził naukowiec.
REKLAMA
Dalsze losy
Profesor Rose poza architekturą mózgu Piłsudskiego prowadził także badania mikroskopowe, które wymuszały pocięcie organu na kawałki. Te przechowywane były w osobnych pojemnikach umieszonych w oddzielnym budynku, przeznaczonym tylko do tego celu.
Organ zaginął w czasie II wojny światowej. We wrześniu 1939 roku do Wilna wkroczyli Sowieci i istnieje duże prawdopodobieństwo, że mózg jednej z najważniejszych postaci w dziejach Polski został wywieziony do Moskwy, gdzie również prowadzono podobne badania. Inne teorie głoszą, że uległ zniszczeniu w czasie zawieruchy wojennej lub został ukryty przez kogoś, kto nie przeżył wojny i zabrał ze sobą tajemnicę do grobu.
th
REKLAMA