Cios w katolicyzm. Pokój augsburski i równouprawnienie luteranizmu

Ruch reformacyjny, zapoczątkowany wystąpieniem niemieckiego zakonnika Marcina Lutra w 1517 roku, miał na celu odnowę życia religijnego w Kościele i społeczeństwie. Ostatecznie doprowadził do rozłamu, a spory między zwolennikami i przeciwnikami reformacji nie ograniczały się bynajmniej do gorących dysput teologicznych.

- Reformacja luterańska doprowadziła do pasma walk społecznych, na przykład wojna chłopska z lat 1524-1526, i polityczno-religijnych, które objęły praktycznie całą Rzeszę i które trwały przez ponad sto lat z okładem - mówił w audycji Polskiego Radia historyk prof. Tadeusz Rosłanowski.

Posłuchaj

Pokój augsburski - komentarz prof. Tadeusza Rosłanowskiego. Fragment audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika dwóch tysiącleci". (PR, 11.05.2000) 2:50

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Cesarz kontra protestanci (i nie tylko)

Zdecydowanie po stronie Kościoła opowiedział się Karol V Habsburg, od 1519 roku cesarz niemiecki, rozciągający swą władzę także na Hiszpanię, Niderlandy i część Italii. Ze względu na rozległe włości, ciągłe konflikty z Francją i rosnące zagrożenie ze strony Turcji, władca nie mógł poświęcić wystarczająco dużo uwagi wewnętrznym sprawom Rzeszy (jak powszechnie nazywano Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, czyli istniejący w latach 962-1806 konglomerat niemieckich państewek połączonych osobą cesarza).

W tym czasie ruch reformatorski zdobywał kolejnych zwolenników, zarówno wśród niemieckich książąt, jak i ich poddanych. Gdy podczas sejmu w 1529 roku przyjęto ustawy wymierzone w zwolenników Lutra i innych reformatorów, pięć księstw i 14 miast ogłosiło protestację. Od tego właśnie wydarzenia Kościoły i wspólnoty wywodzące się z ruchów reformatorskich zaczęto nazywać protestanckimi.

Mimo wewnętrznych podziałów między zwolennikami różnych reformatorskich doktryn, protestanccy książęta zawiązali w 1531 roku porozumienie nazywane związkiem szmalkaldzkim (od miasta Schmalkalden). Wymierzony w Karola V sojusz znalazł poparcie m.in. Franciszka I, króla Francji otoczonej posiadłościami Habsburgów. Do walki z cesarzem włączyła się również Turcja.

Interim augsburskie

Karol V poradził sobie z tyloma przeciwnikami. W 1544 roku doprowadził do pokoju z Francją, a rok później podpisał rozejm z Turcją. Całą uwagę mógł skupić na walce z osłabionym sporami obozem protestanckim. W 1547 roku wojska Karola zwyciężyły z nielojalnymi książętami w bitwie pod Muhlbergiem.

Władca mógł narzucić protestantom ugodę przyjętą w następnym roku podczas sejmu w Augsburgu. Tzw. Interim augsburskie było kompromisem, który nie zadowalał ani protestantów, ani katolików. Prędzej czy później konflikt musiał wybuchnąć na nowo. 

Pokój w Augsburgu

W 1552 roku niemieccy protestanci ponownie wystąpili przeciwko cesarzowi i ponownie znaleźli wsparcie w katolickiej Francji. Sojusz z królem Henrykiem II, synem Franciszka I, przyniósł im pewne zwycięstwo. Zrezygnowany po porażkach i zmęczony ponad trzema dekadami rządów Karol V zgodził się na ustępstwa wobec protestantów, a sprawy Rzeszy przekazał swojemu młodszemu bratu, Ferdynandowi.

Uporządkowaniem spraw religijnych i politycznych zajmował się w 1555 roku sejm w Augsburgu. Kilkumiesięczne obrady doprowadziły 25 września 1555 roku do podpisania pokoju między katolikami a luteranami. Głównym założeniem ugody była zasada cuius regio, eius religio (pol. czyja władza, tego religia), która dawała książętom możliwość narzucenia poddanym swojego wyznania. Oznaczało to zrównanie w prawach katolicyzmu i luteranizmu. Doprowadziło także do umocnienia władzy książąt kosztem cesarza, co skutkowało pogłębieniem rozbicia politycznego Rzeszy.

***

Co istotne, pokój w Augsburgu dotyczył jedynie luteranów. Nie objął innych ruchów reformatorskich, w tym rosnącego w siłę w Niemczech kalwinizmu. Był także trudny do zaakceptowania dla katolików, szczególnie gdy w dobie soboru trydenckiego (1545-1563) w Kościele rodził się wymierzony w protestantów ruch kontrreformacji.

- Pokój w Augsburgu nie skończył konfliktów religijnych w Rzeszy, lecz je jeszcze na długi czas zintensyfikował - tłumaczył prof. Tadeusz Rosłanowski. 

Nieugaszone spory i coraz głębsze podziały religijne w Rzeszy i innych krajach zakończyły się wybuchem wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Konflikt zbrojny, który objął głównie terytorium Rzeszy, doprowadził do ogromnych zniszczeń, wyludnienia i zastoju gospodarczego w zachodniej Europie.

th