W obliczu śmierci następcy św. Piotra. Ceremoniał papieskich pogrzebów

Sede vacante, czyli pusty tron

Procedury, które zaczynają obowiązywać w chwili śmierci papieża, reguluje prawo kanoniczne Kościoła katolickiego. 

Przepisy te dotyczą zarządzania Kościołem i Państwem Watykańskim w tym szczególnym momencie zmiany władzy, a jednocześnie opisują obrzędy mszalne i pogrzebowe po odejściu biskupa Rzymu.

Pogrzeb papieża jest bowiem wydarzeniem zarówno politycznym, jak i religijnym. Z jednej strony jest to pożegnanie głowy państwa funkcjonującego jako instytucja międzynarodowa, z drugiej zaś: pogrzeb najważniejszej osoby dla milionów katolików na świecie, ich przywódcy duchowego.

• Symboliczne sceny na pogrzebie Benedykta XVI. Nad głowami wiernych przeleciały czarne ptaki
• "Kierował się miłością do Kościoła". Świat pożegnał Benedykta XVI

Zanim śmierć papieża zostanie ogłoszona światu, kardynał kamerling (obecnie funkcję tę pełni kardynał z Irlandii, Kevin Farrell) informuje Kolegium Kardynalskie (najwyższych urzędników kościelnych), że papież zmarł. Potem o śmierci papieża, zgodnie z tradycją utrzymaną do dziś, dowiadują się mieszkańcy Rzymu – rozbrzmiewa dzwon watykański zwany przez rzymian "dzwonem śmierci". Następnie wysyłane są oficjalne zawiadomienia do przywódców państw – świadczą one o trwającej od wielu stuleci ważnej politycznej roli Państwa Kościelnego w Europie. 

Powtarzalność rytuałów

Wszystkie elementy, które składają się na ceremoniał pogrzebowy papieża, na przestrzeni setek lat historii Kościoła ulegały różnym przeobrażeniom. Dotyczą one m.in. przebiegu uroczystości, stroju zmarłego, miejsca wystawienia ciała, a także liczby dni oficjalnej żałoby czy mszy świętych w intencji zmarłego papieża.

Od zwyczajów starożytnych wywodzi się tradycja koloru czerwonego towarzyszącego w uroczystościach pogrzebowych. Natomiast na ubiór zmarłego papieża składa się kilkanaście elementów garderoby, każda związana z historyczną symboliką.

REKLAMA

Jan XXIII (zmarł w 1963) ubrany był najpierw (jak inni wcześniej) w tzw. szaty chórowe - pantofle z wyhaftowanym krzyżem, białą sutannę z trenem, rokietę (komżę biskupią), czerwony mucet (narzutę sięgającą łokci, zapinaną z przodu na małe guziki) oraz camauro – czapkę z gronostajowym obszyciem. Później przebierano zmarłego w czerwone szaty pontyfikalne.

Po reformach Pawła VI (pontyfikat w latach 1963-1978) obowiązuje ubranie zmarłego w szaty biskupie. Jego decyzją był też zakaz fotografowania zmarłego papieża, co utrzymał też Jan Paweł II.

Zmiany w ceremoniale

Najważniejsze nowożytne zmiany w Kościele (tu jeśli chodzi o liturgię i ceremoniał dworu papieskiego) ustalono w czasie Soboru Watykańskiego II (1962-1965). W drugiej połowie XX wieku zaś papież Paweł VI i Jan Paweł II dokonali zmiany w przepisach dotyczących pochówków biskupów Rzymu.

Opublikowana 22 lutego 1996 roku księga "Ordo Exsequiarum Romani Pontificis" zatwierdzona przez Jana Pawła II jest w historii Kościoła pierwszą oficjalną publikacją omawiającą wszystkie obrzędy wymagane po śmierci głowy Kościoła katolickiego.

REKLAMA

Wtedy zostały uproszczone normy i regulacje dotyczące procedur przy śmierci i pogrzebie papieży. W publikacji wymienione są także modlitwy i pieśni oraz modlitewnik dla celebrujących mszę pogrzebową. Podążając z duchem czasów, nowe przepisy pogrzebowe zaprezentowano publicznie na konferencji prasowej 5 kwietnia 2005 roku.

Także Jan Paweł II wcześniej określił, jaki ma być temat liturgii żałobnej na jego pogrzebie. Sięgnął po najważniejsze przesłanie swojego pontyfikatu dotyczące miłosierdzia Bożego. Wielokrotnie podkreślał, że "umieranie jest częścią życia" i dlatego modlitwy w czasie mszy pogrzebowej były związane z nadzieją na śmierć i zmartwychwstanie. Nie było, wcześniej obowiązujących, modlitw o przebłaganiu za grzechy zmarłego i nieuchronności sądu ostatecznego.

• 19 lat od pogrzebu Jana Pawła II. Miliony wiernych z całego świata żegnały papieża Polaka
• "Ojcze, w Twoje ręce oddajemy jego ducha". Homilia papieża Franciszka podczas pogrzebu Benedykta XVI
• Uchodźcy, ekologia, kara śmierci. Papież o imieniu Franciszek nie mógłby postępować inaczej

Na polecenie papieża Franciszka w 2022 roku wprowadzone zostały kolejne zmiany, m.in. uproszczenie i dostosowanie niektórych obrzędów, tak aby celebracja pogrzebu Ojca Świętego lepiej wyrażała wiarę Kościoła w Chrystusa.

REKLAMA

Zanim papież zostanie złożony w grobie, tradycja wymaga wypełnienia trzech zasadniczych punktów. Dotyczą one miejsc, w których odbywa się ceremoniał pogrzebowy.

Kiedyś oficjalne stwierdzenie zgonu papieża odbywało się w apartamencie Ojca Świętego - teraz w prywatnej papieskiej kaplicy. Także tu ciało zmarłego zostaje przeniesione - do pojedynczej drewnianej trumny z cynkowym wnętrzem (tradycja nakazywała potrójną trumnę cyprysowo-cynkowo-drewnianą). 

Drugim miejscem jest Bazylika św. Piotra (wcześniej zmarłego przenoszono jeszcze do Pałacu Apostolskiego), gdzie trumna - do tej pory był to katafalk - z ciałem papieża zostanie wystawiona dla wiernych. Trumnę zamyka się wieczorem, dzień przed mszą pogrzebową.

Trzecim punktem jest ustawienie trumny poza bazyliką, na placu św. Piotra, na czas mszy. Obok trumny ustawia się paschał, symbol misterium wielkanocnego, który ma przypominać, że śmierć nie jest końcem życia. Na trumnie zostanie położona ozdobna księga liturgiczna (ewangeliarz).

REKLAMA

Ciało Ojca Świętego złożone zostaje do cyprysowej trumny wraz z monetami wybitymi na jego cześć w czasie panowania (kiedyś były to srebrne lub brązowe monety - tyle, ile lat pontyfikatu) oraz z zapieczętowanym pismem dotyczącym najważniejszych zdarzeń z czasów pontyfikatu.

Miejscem spoczynku papieża są od wieków są tzw. Groty Watykańskie, krypta pod Bazyliką św. Piotra. Każdy papież może jednak decydować, gdzie chce być pochowany. Franciszek wybrał rzymską bazylikę di Santa Maria Maggiore (pol. Bazylikę Matki Bożej Większej), jedną ze swoich ulubionych i najczęściej odwiedzanych świątyń. Będzie pierwszym od stu lat Ojcem Świętym pochowanym poza Watykanem.

Źródło: Polskie Radio/vaticannews.va/https://catolico.stacja7.pl/nowy-ordo-exsequiarum-romani-pontificis-przelom-w-liturgii-pogrzebu-papiezy/ Obrzędy pogrzebu biskupa Rzymu. Między requiem a radością płynącą ze zmartwychwstania Jezusa, Andrzej Dzikowski/Prymacjalne tytuły Biskupa Rzymu, ks. Marek Żmudziński.