Ziemie Odzyskane. Obietnica lepszego życia a brutalna rzeczywistość
Jedni przyjeżdżali dobrowolnie, inni z przymusu. Często całymi rodzinami. Zawsze w nieznane. Wspomnienia Polaków zasiedlających tzw. Ziemie Odzyskane pełne są strachu i dramatu, ale i nadziei. Jak wyglądał nowy świat, w którym przyszło im żyć? O tym w rozmowie z Krzysztofem Grzybowskim w audycji "TurboHistoria" opowiadał Tomasz Bonek, autor książki "Repatrland'45. Drogi Polaków na Ziemie Odzyskane".
2025-06-06, 23:00
Podróż w nieznane
W maju 1945 roku Niemcy skapitulowały, a II wojna światowa w Europie dobiegła końca. Polska znalazła się w nowej rzeczywistości geopolitycznej. Zgodnie z decyzjami Wielkiej Trójki (ZSRR, USA, Wielka Brytania) podjętymi podczas konferencji w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, II Rzeczpospolita utraciła na rzecz ZSRR wschodnią część państwa. W zamian otrzymała lepiej rozwinięte wschodnie ziemie III Rzeszy, które jednak w 1945 roku znajdowały się w katastrofalnym stanie. Powodem tego były zarówno działania wojenne, jak i łupiestwo zwycięskiej Armii Czerwonej.
Posłuchaj
Decyzja o przesunięciu granic Polski miała ogromne konsekwencje, zarówno w wymiarze politycznym, jak i społecznym. Przesiedlenia ludności, odbudowa miast i integracja nowych ziem z resztą kraju stanowiły jedno z największych wyzwań dla powojennej Polski.
Jedni na Ziemie Odzyskane jechali z niemieckich obozów koncentracyjnych, bo nie mieli dokąd wracać - ich domy po wojnie nie stały już w Polsce. Innych przez Syberię wygnano z Kresów Rzeczypospolitej. Byli też i tacy, którzy sami wyruszyli w podróż w nieznane z centralnej Polski, Podhala i Wielkopolski.
"Rzeczywistość była o wiele straszniejsza"
Tomasz Bonek, autor książki "Repatrland'45. Drogi Polaków na Ziemie Odzyskane", mówił w Polskim Radiu 24, że "po kapitulacji Niemiec w ludziach nastąpiła wielka ulga i radość, że ta przyszłość, która czeka wszystkich, będzie lepsza, będzie łaskawsza, że to, co najgorsze, się już skończyło". - Natomiast brutalna rzeczywistość była o wiele straszniejsza. Polskie miasta - oczywiście zostawiając Warszawę, bo wszyscy wiemy, jak wyglądała Warszawa - chociażby Wrocław, były w dużej części w ruinie, należało sobie zorganizować życie na nowo. Wiele osób nie miało dokąd wrócić, ich domy nie leżały już na terenach Polski, bo zostały wcielone do Związku Radzieckiego. Inni nie mieli już swoich rodzin, bo zginęły te rodziny albo w obozach koncentracyjnych, albo w walkach wojennych. Więc to nowe życie, w nowej rzeczywistości, często na nowych ziemiach, było często okrutne. Często dochodziło też do konfliktów między Polakami, które szczególnie były widoczne właśnie na tzw. Ziemiach Odzyskanych - powiedział.
Autor książki tłumaczył, że "w miasteczkach tworzyły się enklawy". - W jednej enklawie mieszkali poznaniacy, w drugiej centralacy, w trzeciej Sybiracy, w czwartej ludzie, którzy przybyli jeszcze z innych części Polski. Więc siłą rzeczy te konflikty narastały. Warto podkreślić to, że ludzie często mówili tam różnymi językami. Te naleciałości gwarowe były naprawdę różne. Niektórzy - szczególnie dzieci - nie potrafili pisać po polsku, sprawniej posługiwali się np. cyrylicą niż właśnie alfabetem, którego używamy dzisiaj, więc to wszystko musiało budować konflikty - podkreślił Tomasz Bonek.
"Opowiadają coraz chętniej i barwniej"
Gość Polskiego Radia 24 mówił też o pracy nad samą książką, która zawiera kilkanaście różnych relacji, różnych dróg Polaków na Ziemie Odzyskane. - Są jeszcze ludzie, którzy żyją, którzy tego doświadczyli i mają dzisiaj ponad 90 lat, niektórzy nawet 100 lat. No i opowiadają, opowiadają coraz chętniej, coraz barwniej. Myślę, że te wzruszenia, które towarzyszą im podczas tego opowiadania, też są niesamowicie ważne - powiedział.
* * *
Audycja: TurboHistoria
Prowadzący: Krzysztof Grzybowski
Gość: Tomasz Bonek (autor książki "Repatrland'45. Drogi Polaków na Ziemie Odzyskane")
Data emisji: 06.06.2025
Godzina emisji: 22.06
Polskie Radio 24/paw/k