Starsze od piramid i Stonehenge. Koniecznie zobacz na Malcie

W 2025 roku przypada 110. rocznica odkrycia pierwszych szkiców kompleksu Ħal Tarxien, jednego z najbardziej misternie zdobionych miejsc neolitycznej Europy. To jedna z wielu megalitycznych struktur na terenie Malty, które od dziesiątków lat fascynują zespoły badawcze na całym świecie, a także budzą zainteresowanie wśród turystów tłumnie odwiedzających to wyspiarskie państwo.

Sześć spośród kilkudziesięciu tego typu zabytków zostało wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO – najpierw Ġgantija (1980), później Ħaġar Qim, Mnajdra, Ħal Tarxien, Ta’ Ħaġrat i Skorba (1992). Wiemy o nich już całkiem sporo, wciąż jednak pojawiają się nowe naukowe ustalenia na ten temat. Oto 10 faktów na temat megalitycznych świątyń maltańskich.

1. Budulec sprzed milionów lat

Twórcy tych budowli wykorzystywali dwa rodzaje skał. Do konstrukcji nośnych (np. w Ġgantiji) używano twardszych wapieni koralowych, powstałych ze skamieniałych prehistorycznych koralowców i innych szczątków organicznych. Do dekoracji, ołtarzy i wejść stosowano miękki wapień globigerynowy, zbudowany z resztek planktonu, przede wszystkich otwornic z rodzaju Globigerina (stąd nazwa).

Do budowy wykorzystywano wyłącznie lokalny kamień. W różnych świątyniach proporcje materiałów się różnią - w Mnajdrze dominuje wapień koralowy, natomiast w Ħaġar Qim zastosowano głównie globigerynowy.

REKLAMA

2. Bez użycia zaawansowanej technologii

Mimo braku metalowych narzędzi starożytni Maltańczycy potrafili ciąć, transportować i układać bloki kamienne ważące nawet ponad 50 ton. Najprawdopodobniej używali do tego drewnianych belek, kul kamiennych i dźwigni.

3. Starsze niż sądzono

Niedawne wykopaliska w Santa Verna na Gozo, drugiej co do wielkości wyspie w archipelagu Wysp Maltańskich, przesunęły datę budowy pierwszych świątyń na około 3800 rok p.n.e. Oznacza to, że Malta stała się jedną z kolebek europejskiej architektury megalitycznej znacznie wcześniej, niż do tej pory przypuszczali naukowcy.

REKLAMA

4. Podobieństwa i różnice

Kompleksy Mnajdra i Ħaġar Qim są często określane jako "bliźniacze" - oddalone od siebie zaledwie 300 metrów, położone są na wybrzeżu Malty, na zboczu łagodnie schodzącym do morza. Z powodu lokalizacji zresztą obydwa weszły w skład Parku Archeologicznego Ħaġar Qim i Mnajdra.

Wbrew pozorom jednak różnią się w sposób zasadniczy, przede wszystkim pod względem układów przestrzennych. Plan pierwszego z nich - przypominający koniczynę - jest bardziej regularny i nawiązuje do starszego układu z Ġgantiji na sąsiedniej wyspie Gozo.

5. Kalendarz, do którego możesz wejść

REKLAMA

Jedna z trzech świątyń w kompleksie Mnajdra została zaprojektowana w taki sposób, by w dni równonocy wiosennej i jesiennej promienie słońca wpadały do jej wnętrza bezpośrednio przez główne wejście, podczas przesilenia zimowego oświetlały ołtarz z prawej strony od wejścia, a w czasie przesilenia letniego światło poprzez okno z tyłu świątyni padało na ołtarz w tylnym pomieszczeniu. To jeden z dowodów na zaawansowaną wiedzę astronomiczną ówczesnych budowniczych.

6. Projektowane według gwiazd

Kolejną przesłanką przemawiającą za kosmicznymi zainteresowaniami prehistorycznych Maltańczyków jest fakt, że większość megalitycznych budowli na wyspach Malta i Gozo jest zorientowana na południe lub południowy wschód. Najnowsze badania sugerują, że wiele z nich było ustawionych w kierunku konkretnych gwiazd południowego nieba, co wskazuje na istotną rolę astronomii w ich projektowaniu.

7. Dużo i gęsto

REKLAMA

Choć tylko sześć najwspanialszych świątyń zostało wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, to nie są to jedyne tego rodzaju zabytki. Do tej pory na Malcie i Gozo odkryto ponad trzydzieści megalitycznych struktur, co stanowi imponującą liczbę, zważywszy na rozmiar i klimat archipelagu. To jedno z największych skupisk monumentalnej architektury prehistorycznej na świecie.

8. Legendy o olbrzymach

Nazwa budowli Ġgantija na Gozo, najstarszej z owych sześciu najważniejszych maltańskich świątyń, pochodzi od maltańskiego słowa "ġgant" (gigant). Według lokalnego folkloru takiego gmachu nie mógł wznieść człowiek – w końcu ściany mają nawet 6 metrów wysokości, a kamienne bloki są ogromne i precyzyjnie dopasowane.

Mity mieszkańców Gozo mówią o tym, że Ġgantiję zbudowała olbrzymka Sansuna, niedługo po tym, jak ze zwyczajnym mężczyzną (czyli nie-olbrzymem) spłodziła syna. Legenda ta ma związek z tym, że świątynia ta była miejscem prehistorycznych rytuałów płodności.

REKLAMA

9. Ale czy na pewno były to świątynie?

Nazwa "świątynie" przylgnęła do maltańskich konstrukcji megalitycznych wskutek pewnego nieporozumienia. Termin ten wprowadzono w XIX wieku, gdy budowle uważano za fenickie sanktuaria.

Tymczasem ich faktyczne przeznaczenie wciąż pozostaje nieznane, choć dziś sugeruje się, że mogły to być zarówno miejsca rytuałów, jak i zebrań, magazynowania  i uzdrawiania. Mówi się nawet, że mogły pełnić rolę obiektów obronnych.

10. A jeśli nie świątynie, to co?

REKLAMA

Według jednej z najnowszych hipotez naukowych, jeśli gwiazdy służyły starożytnym jako punkty odniesienia w nawigacji morskiej, to tego typu budowle mogły pełnić funkcję "kamiennych łodzi" do nauki nawigacji nieba. Mogą o tym świadczyć otwarty układ korytarzy w tych konstrukcjach (który mógł imitować warunki na otwartym morzu), a także wejścia (kierowane na konkretne części horyzontu, gdzie wschodziły lub zachodziły ważne gwiazdy).

***

Źródło: materiały prasowe biura MTA Warsaw/mc