Antoni Patek. "Wszedł w środowisko szwajcarskich zegarmistrzów i je pokonał"

Antoni Norbert Patek przyszedł na świat 12 czerwca 1812 roku w drobnoszlacheckiej rodzinie we wsi Piaski Szlacheckie położonej między Lublinem a Zamościem. Nie mieszkał tam jednak długo i jeszcze jako dziecko wyemigrował z rodzicami do Warszawy. Po śmierci ojca musiał zacząć zarabiać na utrzymanie rodziny, a w wieku 17 lat wstąpił do 1 Pułku Strzelców Konnych.

Wziął udział w walkach powstania listopadowego, podczas których został dwukrotnie ranny. Za zasługi otrzymał Virtuti Militari. Marna to była pociecha, ponieważ po upadku zrywu musiał wyemigrować na Zachód. Przez Francję trafił do Genewy, gdzie najpierw poświęcił się swojej pasji malarskiej, a następnie zajął zegarmistrzostwem. Szwajcaria słynęła już wówczas z produkcji doskonałych zegarków.

"Nie było ładniejszych zegarków"

Początkowo Antoni Patek kupował mechanizmy od miejscowych mistrzów i "opakowywał" je w bogato zdobione zewnętrzne obudowy nazywane kopertami.

- Patek trafił w samo centrum produkcji zegarków i postanowił, że będzie produkował ładniejsze. I udało mu się to - mówiła w audycji Polskiego Radia dr hab. Hanna Krajewska, dyrektor Archiwum Polskiej Akademii Nauk.

REKLAMA

W 1839 roku, w wieku 27 lat, we współpracy z Franciszkiem Czapkiem, innym popowstaniowym emigrantem, założył swoją pierwszą manufakturę zegarmistrzowską. - Czapek produkował zegarki, natomiast Patek oprawiał je w koperty. Nadawał im niepowtarzalny kształt, nie było ładniejszych zegarków - oceniała dr hab. Hanna Krajewska.

Klientami Patka i Czapka byli w dużej mierze polscy zamożni emigranci. Popularnością cieszyły się zdobienia z wątkami patriotycznymi i religijnymi.

Patek i Czapek Phillipe

Losy firmy odmieniły się w 1844 roku, gdy Patek zaprezentował swoje wyroby podczas Francuskiej Wystawy Przemysłowej w Paryżu. Polak nie tylko olśnił widzów i rozsławił produkowane z Czapkiem zegarki, lecz także poznał Adriene’a Phillipe’a, francuskiego konstruktora i wynalazcę przełomowego mechanizmu naciągowego, dzięki któremu do nakręcenia zegarka nie potrzeba było już kluczyka.

REKLAMA

Panowie rozpoczęli współpracę i w 1845 roku w duecie Patek-Czapek miejsce tego drugiego zajął Francuz. Od 1851 roku do dziś w nazwie genewskiej firmy obok Patka widnieje nazwisko Phillipe.

- Chcieli produkować najlepsze zegarki na świecie. I osiągnęli ten cel - mówił w audycji z 2018 roku Jerzy Lemański z Narodowego Muzeum Techniki w Warszawie.

Na marginesie warto dodać, że Franciszek Czapek po rozstaniu z Patkiem dalej z powodzeniem realizował się w fachu zegarmistrzowskim (jego zegarki trafiały na dwór cesarza Napoleona III, wydał po polsku traktat o zegarmistrzostwie), ale nie osiągnął takiej sławy jak jego były kolega. W 2012 roku firma Czapek & Cie, produkująca luksusowe zegarki, została reaktywowana.

"Zegarmistrz królów"

Wróćmy do Antoniego Patka. Kolejnym krokiem milowym w rozwoju jego przedsiębiorstwa była Wystawa Światowa organizowana w Londynie w 1851 roku. Wówczas to zegarek polsko-francuskiego duetu zakupiła królowa Wiktoria. - Brytyjska monarchini zachwyciła się tym zegarkiem. Nosiła go jak broszkę - mówiła dr hab. Hanna Krajewska.

REKLAMA

Antoni Patek otrzymał przydomek "zegarmistrz królów". Siedemnaście lat później firma wykonała dla węgierskiej księżniczki jeden z pierwszych na świecie zegarków na rękę.

- Ich zegarki były bardzo drogie, po pierwsze ze względu na ten świetny i niezawodny mechanizm, ale przede wszystkim przez te oprawy autorstwa Patka - tłumaczyła dyrektor Archiwum PAN. Dodała, że Polak używał złota, klejnotów czy drogich kamieni. - Był na przykład zegarek wykonany ze złota i białego złota, pokazujący konie arabskie w biegu. To po prostu musiało sporo kosztować.

- Największym sukcesem Patka było to, że wszedł w środowisko, gdzie robiono najlepsze zegarki na świecie i zdołał je przebić - oceniał Jerzy Lemański.

Polski patriota

Antoni Patek dorobił się pokaźnego majątku i tytułu hrabiowskiego (nadanego przez papieża Piusa XI), a także przyjął szwajcarskie obywatelstwo. Mimo to nie zapomniał skąd pochodzi i dlaczego znalazł się w Genewie. Interesował się sprawami polskimi i wspierał emigrantów, którzy przybyli do Szwajcarii po upadku powstania styczniowego.

REKLAMA

- Zatrudniał ich w rozbudowującej się firmie, a nieraz po prostu pomagał finansowo. Poza tym założył w Genewie polską bibliotekę i czytelnię - mówiła w radiowej audycji dr hab. Hanna Krajewska.

Jeden z najwybitniejszych polskich przedsiębiorców zmarł w 1877 roku. Adrien Phillipe przeżył go o siedemnaście lat. Ich firma wielokrotnie zmieniała właścicieli, by w okresie międzywojennym znaleźć się w rękach rodziny Sternów, którzy zarządzają nią do dziś. Nowi właściciele nie zmienili nazwy przedsiębiorstwa. Patek Phillipe była marką znaną i popularną również po śmierci ich twórców.

Zegarki tej firmy nosili m.in. papież Pius XII, car Mikołaj II, Lew Tołstoj, Albert Einstein, Pablo Picasso, Walt Disney czy Maria Skłodowska-Curie i jej mąż.

Źródła: Polskie Radio/PAP/Tomasz Horsztyński

REKLAMA

Patek Phillipe Museum