Od 2026 nie będzie już wyboru. Ważna zmiana w ortografii
"Niekrępujący", "niemająca", "niebędące", "niesiedzący". Do teraz mogliśmy zapisywać tego typu formy, na mocy wyjątku od zasady, rozdzielnie. Od 1 stycznia 2026 roku poprawna będzie jedynie łączna pisownia.
2025-12-11, 14:00
Od 2026 roku wchodzą w życie nowe zasady ortograficzne ustalone w pierwszej połowie 2024 roku przez Radę Języka Polskiego. Wśród zmian wprowadzanych przez językoznawców warto wyróżnić tę związaną z pisownią cząstki "nie" z imiesłowami przymiotnikowymi. Zwłaszcza że to kolejny, po 1997 roku, krok ku ujednoliceniu zasad na tym polu.
Czym są imiesłowy przymiotnikowe?
Imiesłowy przymiotnikowe łączą w sobie cechy czasownika (wyrażają czynność) i przymiotnika (odmieniają się tak ja ta część mowy). Są to zatem specyficzne formy czasownikowe, które odpowiadają na pytania: "jaki?", "jaka?", "jakie?". Łatwo je rozpoznać po końcówkach: "-ący", "-ąca", "-ące" lub "-ny", "-ty".
Zatem: "piszący", "pijący", "robiący", "wierzący", "malujący", "będący" (i ich wszystkie możliwie formy w odmianie: "będącymi", "piszącego", "wierzące"). Do tego: "podarty", "napisany", "oderwany", "przebrana". I tak dalej.
Raz razem, raz osobno
Z pewnością jeszcze wielu czytelników pamięta to jedno z dawnych szkolnych wyzwań: raz należy pisać "niepalący", w innej sytuacji "nie palący". Raz "nie doświadczony", w innej sytuacji "niedoświadczony". O co chodziło? W znaczeniu przymiotnikowym (akcent na opisywanie cechy) należało pisać łącznie, ale w znaczeniu czasownikowym (akcent na czynność) – już rozdzielnie.
Ktoś mógł być "w tym momencie nie palący", ale przedział był zawsze "dla niepalących". Od interpretacji piszącego zależało, jakie znaczenie zawarto w zdaniu – i w konsekwencji jaką regułę zastosować. "Zasady (…) pisownię tych imiesłowów uzależniają od kryterium tak subiektywnego, jak »odczucie«, a zawsze można odpowiedzieć, że imiesłów »odczuwa się« w dany sposób", zwracał uwagę w 1961 roku na słabości tych norm językoznawca Zygmunt Saloni.
Rewolucja nadeszła w roku 1997. Co ciekawe, wprowadzone wówczas zasady pisowni "nie" z imiesłowami przymiotnikowymi nawiązywały do tych, które próbowano wcielić w życie już przed wojną, a potem na początku lat 60. XX w. W 1963 roku propozycje Komisji Kultury Języka PAN nie zostały jednak przyjęte przez Ministerstwa Oświaty.
Co się zatem zmieniło od 1997 roku?
Nowe zasady pisowni "nie" z imiesłowami
28 lat temu Rada Języka Polskiego uchwaliła, że we wszystkich formach imiesłowu przymiotnikowego – niezależnie od ich czasownikowego czy przymiotnikowego natężenia – cząstkę "nie" należy pisać łącznie. Ale potęga czasownikowości – i być może niechęć użytkowników do pisowni łącznej form typu "niebędący", "niemający" – była tak duża, że uchwała z 1997 pozwalała na wyjątek: "Gdy imiesłów użyty jest w znaczeniu czasownikowym, dopuszczalne jest jednak stosowanie pisowni rozdzielnej".
Po prawie trzech dekadach Rada Języka Polskiego postanowiła ujednolicić tę zasadę. Zgodnie z przyjętą w 2024 roku uchwałą cząstkę "nie" z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi bez względu na to, czy mają one interpretację czasownikową czy przymiotnikową, należy pisać łącznie.
Tym samym zniesiono wyjątek zezwalający na "świadomą pisownię rozdzielną". Zatem od 1 stycznia 2026 roku powinniśmy pisać "niebiegnący", "nieśpiewająca", "niebędącego".
Istnieje jedna językowa sytuacja, w której możemy zapisać "nie" z imiesłowem przymiotnikowym rozdzielnie. Nie chodzi tu jednak o wyjątek od wyżej opisanej reguły, ale o inny kontekst. "Rozdzielnie pisze się »nie« wtedy, gdy sygnalizuje jednocześnie zaprzeczenie i przeciwstawienie, np. »nie leżący, ale siedzący«, czytamy w nowych "Zasadach pisowni i interpunkcji polskiej". I to "nie..., ...ale" jest tu tym szczególnym sygnałem składniowej przestrzeni, w której można dać upust swojej potencjalnej chęci do niełączenia "nie" z odmiennym imiesłowem.
Źródło: Polskie Radio/jp
Zygmunt Saloni, "Czy potrzebne są zmiany w ortografii?", Olsztyn 2023; rjp.pan.pl; sjp.pwn.pl; Poradnia Językowa PWN.