Dokładnie 75. lat temu, 26 marca 1943 r., u zbiegu ulic Długiej i Bielańskiej w Warszawie w pobliżu budynku Arsenału członkowie Grup Szturmowych Szarych Szeregów, pod dowództwem Stanisława Broniewskiego "Orszy", przeprowadzili akcję odbicia z rąk gestapo Janka Bytnara "Rudego" i 20 innych więźniów.
W nocy z 18 na 19 marca 1943 r. gestapo aresztowało Henryka Ostrowskiego "Heńka" - dowódcę hufca-plutonu "Praga" Grup Szturmowych Szarych Szeregów. W czasie rewizji Niemcy znaleźli u niego materiały szkoleniowe i wywiadowcze oraz notatki m.in. z adresem Jana Bytnara "Rudego" - komendanta hufca-plutonu "Południe" ("Sad").
Kilka dni później, w nocy 22 na 23 marca, w kamienicy przy al. Niepodległości, ta sama ekipa gestapowców aresztowała "Rudego". Również w jego mieszkaniu Niemcy znaleźli przedmioty świadczące o działalności dywersyjnej, m.in. angielski zapalnik naciskowy.
Po aresztowaniu Bytnara w Grupach Szturmowych przeprowadzono akcję alarmową, o sytuacji zawiadomiono jego kolegów, ewakuowano magazyny i oczyszczono lokale konspiracyjne. Przyjaciel i zwierzchnik "Rudego" Tadeusz Zawadzki "Zośka", zastępca dowódcy warszawskich Grup Szturmowych i komendant hufca "Centrum", natychmiast podjął działania mające na celu odbicie "Rudego", zarządzając alarm bojowy w hufcach "Centrum" i "Południe".
Jak podkreślił Mariusz Olczak, Akcja pod Arsenałem była „pierwszą w zasadzie akcją, w której żołnierze Grup Szturmowych Szarych Szeregów z bronią w ręku przeciwstawili się Niemcom”.
- Byli to młodzi ludzie, bo średnia wieku wykonawców przekraczała nieco 21 lat. Ten wiek jak na konspirację i czasy wojny był zaawansowany, z drugiej jednak strony byli oni nieostrzelani, nie przeszli boju, a mimo to wykonali tak skomplikowaną akcję zakończoną sukcesem – oznajmił Olczak.
Dodał, że akcja była przeprowadzona bardzo sprawnie i wszyscy mówili o jej sukcesie. - Jeżeli będziemy za 50 czy 100 lat myśleć o konspiracyjnej Warszawie i o tym, co robili młodzi Polacy w czasie wojny to ta historia będzie jedną z tych podstawowych – podsumował.
W akcji pod Arsenałem uwolniono 21 więźniów, wśród nich obok „Rudego” także Henryka Ostrowskiego „Heńka”. Wzięło w niej udział 28 członków Szarych Szeregów. Po stronie polskiej w czasie akcji straty były następujące: jedna osoba aresztowana - Hubert Lenk „Hubert” (zakatowany następnie przez gestapo) oraz dwie ciężko ranne: „Alek” i „Buzdygan”.
„Alek” i „Rudy” zmarli tego samego dnia - 30 marca 1943, 2 kwietnia w szpitalu zmarł również „Buzdygan”. Po stronie niemieckiej było czterech zabitych i dziewięciu rannych.
Następnego dnia po akcji, 27 marca, w odwecie Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu więziennym Pawiaka 140 Polaków i Żydów.
Więcej w całej rozmowie.
Gospodarzem audycji był Wojciech Kościak.
Polskie Radio 24/PAP/pr
____________________
Data emisji: 26.03.18
Godzina emisji: 10:35