Nie każdego można wezwać do pracy w święto

Niedługo święta Bożego Narodzenia. Dla większości pracowników będą to dni wolne od pracy, choć są i tacy, którzy już wiedzą, że ich wypoczynek będzie krótszy, gdyż w święta będą musieli stawić się w firmie. Do pracy w trybie nagłym mogą być jednak także wezwane inne osoby, jeśli ich obecność w firmie okaże się konieczna. Przepisy prawa pracy enumeratywnie wymieniają sytuacje, kiedy takie działanie szefa będzie usprawiedliwione, co oznacza, że żadne inne na to nie powalają.

Jest zakaz, ale są i wyjątki

Praca w  święto jest zatem dozwolona: w ruchu ciągłym, przy pracy zmianowej, przy niezbędnych remontach, w transporcie i komunikacji, w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych, przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, w rolnictwie i hodowli, w systemie pracy weekendowej oraz przy pracach koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, które mogą być wykonywane np. w:

REKLAMA

• zakładach świadczących usługi dla ludności,
• gastronomii,
• zakładach hotelarskich,
• jednostkach gospodarki komunalnej,
• zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
• jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
• zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku.

Praca zdalna na rzecz zagranicznych kontrahentów

Od 4 marca 2014 r. doszedł jeszcze jeden rodzaj aktywności, która również dozwolona jest w niedziele i święta. Chodzi tu o wykonywanie prac:

• polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej, w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych, w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, niedziele i święta będące dniami ustawowo wolnymi od pracy w Polsce są u odbiorcy usługi dniami pracy,
• zapewniających możliwość świadczenia powyższych usług.

Jak podkreśliło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w swoim stanowisku z 18 lutego 2014 r. w sprawie dozwolonej pracy w niedziele i święta, z przytoczonej regulacji prawnej wynika, że praca w niedziele i święta jest dozwolona przy wykonywaniu prac polegających na świadczeniu usług transgranicznych, z wykorzystaniem określonego rodzaju środków komunikacji lub określonego rodzaju urządzeń i jedynie wówczas, gdy niedziela lub święto będące dniem ustawowo wolnym od pracy w Polsce u odbiorcy usługi jest dniem roboczym, zgodnie z obowiązującymi go przepisami. Sama zatem współpraca z zagranicznym podmiotem nie będzie wystarczającą przesłanką do zobligowania pracowników do świadczenia pracy w niedziele i święta.

Przytoczona regulacja, zdaniem MPiPS, nie daje także podstaw do zobowiązania do pracy w niedziele i święta wszystkich pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy. Dotyczy to jedynie pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu prac polegających na świadczeniu usług w sposób opisany w przepisie lub przy wykonywaniu prac zapewniających możliwość świadczenia takich usług, i dodatkowo po spełnieniu wymogu, zgodnie z którym niedziele i święta będące dniami ustawowo wolnymi od pracy w Polsce – są u odbiorcy usługi dniami pracy.

Nie wszyscy pracownicy firmy

Konieczność wykonywania obowiązków w święto zwykle dotyczy osób pracujących w określonych sektorach gospodarki, wykonujących wskazane w przepisach rodzaje pracy lub zatrudnionych w specyficznej organizacji czasu pracy.

REKLAMA

Trzeba jednak pamiętać, że nawet jeśli firma spełnia któryś z omówionych wcześniej warunków wynikających z art. 151 ¹⁰ Kodeksu pracy (kp), co oznacza, że praca w niedzielę i święta może być w niej świadczona – nie oznacza wcale, że wszyscy jej pracownicy mają taki obowiązek.

Dotyczy on bowiem tylko tych spośród nich, których praca ze względu na jej rodzaj i stanowisko, jakie zajmują w organizacji będzie naprawdę konieczna. Rodzaje pracy i stanowiska, na których praca w niedziele i święto jest konieczna określać powinny akty wewnątrzzakładowe: regulamin pracy, układ zbiorowy pracy lub stosowne obwieszczenie.

Uwaga!

Pracodawca, który spełnia jeden ze wskazanych powyżej warunków pozwalających mu na zlecanie pracownikom pracy w święto, musi pamiętać, że informacja o tym fakcie powinna znaleźć się w obowiązującym w zakładzie pracy regulaminie pracy.

Dobrze byłoby również, aby regulamin ten przewidywał, jakim pracownikom, bądź też jakim grupom pracowników pracodawca będzie taką pracę zlecał.

Awarie mogą zdarzyć się wszędzie

Są jednak sytuacje, których wystąpienie legitymizuje świadczenie pracy w niedzielę i święta w każdej firmie. Tym samym pracownicy, których praca w niedzielę i święto nie jest zwykle wykonywana, bo firma „ nie mieści” się w wymienionych wcześniej kategoriach, też muszą się liczyć z tym, że pracodawca może wezwać ich do pracy w taki dzień.

Nie dotyczy to oczywiście pracy planowanej, a sytuacji nagłych. Zgodnie z art. 151 ¹⁰ par. 1 kp – praca w niedziele i święto może być bowiem także wykonywana w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

REKLAMA

Całkowicie zakazane jest natomiast wzywanie pracowników do pracy w takie dni ze względu na szczególne potrzeb pracodawcy.

Praca w handlu inaczej

Również praca w święta w placówkach handlowych jest niedozwolona (art. 151 ^9a kp). Ten obowiązujący od 2007 roku zakaz pracy od początku sprawia duże kłopoty interpretacyjne.  Największy kłopot to brak definicji pojęcia placówki handlowej.  W opinii Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (pismo o sygn. DPR-079-578/JS/MF/07) pojęcie „placówka handlowa" występujące w Kodeksie pracy obejmuje wszelkie instytucje i zakłady, których główną działalnością jest działalność handlowa, zarówno hurtowa jak i detaliczna, a więc które kupują wyroby w celu ich sprzedaży.

„Placówką handlową" będą, zatem np. sklepy, stoiska, hurtownie, stragany, stacje paliw, składy węgla, składy materiałów budowlanych, domy towarowe, domy wysyłkowe, biura zbytu.

Zdaniem MPiPS pojęcie to powinno objąć także nowoczesne formy sprzedawania i kupowania towarów, np. przez Internet, przy założeniu, że czynności charakterystyczne dla sprzedaży towarów w taki sposób byłyby dokonywane przez osobę mającą status pracownika. Ochronny cel nowych przepisów nie powinien być, bowiem – według resortu pracy – ograniczany ze względu na formę, w jakiej prowadzony jest handel.

REKLAMA

Potrzebna precyzyjna definicja

Nie wszyscy jednak godzą się z taką szeroką interpretacją. Głośny był spór o stacje benzynowe. Państwowa Inspekcja Pracy, inaczej niż Ministerstwo Pracy uznała bowiem, że zakaz pracy w święta tego typu punktów nie dotyczy. Podobnie jak nie dotyczy aptek, które zgodnie z ustawą Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. nr 45, poz. 271 ze zm.) są placówkami ochrony zdrowia publicznego, w których uprawnione osoby świadczą usługi farmaceutyczne. A także cukierni, w których dodatkowo jest prowadzona sprzedaż detaliczna oraz kwiaciarni, które oprócz sprzedaży kwiatów oferują usługi.

Nic dziwnego, że na  kanwie tych sporów interpretacyjnych, raz po raz pojawia się postulat, aby w końcu definicję placówki handlowej sprecyzować w przepisach. Zważywszy jednak na to, że mogą tu wchodzić w grę interesy bardzo wielu środowisk nie będzie to, jak się wydaje, zadanie łatwe.

Uwaga!

Zdaniem MPiPS normy prawne zawarte w artykule 151 ^9a kp oznaczają zakaz wykonywania pracy w święta we wszystkich placówkach handlowych, przez osoby mające status pracownika, a więc zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Normy te nie oznaczają natomiast zakazu otwarcia placówki handlowej w święta. Nie ma bowiem przeszkód prawnych, aby w placówkach handlowych otwartych w święta pracę wykonywali ich właściciele lub inne osoby, pracujące na podstawie umów cywilnych.

Pracownik może odmówić, ale …

Powstaje pytanie czy pracownik może odmówić stawienia się do pracy w święto, jeśli takie polecenie od pracodawcy otrzyma. Nie chodzi tu oczywiście o sytuację, gdy praca w niedziele czy święta wynika z harmonogramu tego pracownika. Chodzi o pracę dodatkową, zlecaną poza grafikiem w sytuacji, gdy zdaniem pracownika pracodawca nie miał prawa mu takiego polecenia wydać.

REKLAMA

Na tak postawione pytanie nie ma jednak jednej odpowiedzi. Sprawa jest dość delikatna, i wiele zależy od konkretnego stanu faktycznego, m.in. od tego, czy w danej firmie praca w taki dzień w ogóle może być świadczona. Pracownik musi też pamiętać, że obowiązek wykonywania poleceń pracodawcy jest cechą charakterystyczną dla stosunku pracy, wynikającą z podporządkowania pracownika pracodawcy. A sumienne i staranne wykonywanie pracy i stosowanie się do poleceń przełożonych uznawane są za podstawowe obowiązki osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Stanowi o tym art. 100 par.1 Kodeksu pracy.

Uwaga!

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.

Pracownik może zatem odmówić wykonania polecenia wydanego mu przez przełożonego tylko wówczas, jeśli jest ono sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Nie ma natomiast takiego prawa np. w przypadku, kiedy nie zgadza się po prostu tym poleceniem, uważa je za zbędne, niepotrzebne, bo sam będąc na miejscu przełożonego postąpiłby inaczej.

Jeśli za niewykonanie polecenia zostanie ukarany np. szef wymierzy mu karę porządkową albo, co gorsze da mu wypowiedzenie, to sąd, do którego pracownik ma prawo w takiej sytuacji się odwołać sprawdzi, czy polecenie pracy w dzień świąteczny było zasadne i pracownik powinien je wykonać, czy też było bezprawne, co oznacza, że pracownik miał prawo powiedzieć – nie.

REKLAMA

Małgorzata Jankowska

Podstawa prawna:

• Art. 151 ⁹ par. 1 kp art. 151 ¹⁰ ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz.1502).