L4 to nie urlop. Pracodawca może skontrolować podwładnego na zwolnieniu lekarskim
Pracodawca albo ZUS mogą sprawdzić, co pracownik robi w trakcie zwolnienia lekarskiego. Nawet pojedyncza „niesubordynacja”, jeśli zostanie wykryta, może skończyć się dla niego utratą wynagrodzenia albo zasiłku chorobowego.
2015-03-06, 07:31
Posłuchaj
Wielu pracodawców jest przekonanych, że pracownicy nadużywają zwolnień lekarskich i wykorzystują je niezgodnie z przeznaczeniem, np. w ich trakcie zajmują się remontem mieszkania, wyjeżdżają na odpoczynek, opiekują się najbliższymi itp. Starając się temu przeciwdziałać – odwiedzają więc chorujących podwładnych w domu albo proszą o to pracowników ZUS. Taka wizyta dla przebywających na zwolnieniu może się jednak źle skończyć. I nie chodzi tu tylko o utratę wynagrodzenia czy zasiłku chorobowego.
Jeśli bowiem podejrzenia szefa co do tego, że pracownik wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z przeznaczeniem potwierdzą się, może to być uznane za naruszenie obowiązków pracowniczych i skutkować np. wypowiedzeniem umowy, a nawet rozwiązaniem umowy w trybie dyscyplinarnym. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 21 października 1999 r. (sygn. akt I PKN 308/99, OSNAPiUS 2001 nr 5, poz. 154), zgodnie z którym wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem może być naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych i stanowić uzasadnioną przyczynę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, na podstawie art. 52 par. 1 pkt 1 Kodeksu pracy (kp). Z tym, że tylko wtedy, gdy pracownikowi można przypisać winę, co najmniej w postaci rażącego niedbalstwa.
Trzy aspekty kontroli
Warto wiedzieć, że otrzymane przez pracownika zwolnienie lekarskie może być kontrolowane aż na trzy sposoby. Po pierwsze – sprawdzane jest ono pod względem formalnym, a więc czy nie zostało sfałszowane i czy zostało wystawione zgodnie z przepisami. Po drugie – lekarze orzecznicy ZUS mogą kontrolować prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby. Po trzecie – zarówno ZUS, jak i pracodawca, mogą sprawdzić czy dane zwolnienie wykorzystywane jest tak jak powinno, a więc zgodnie z jego celem. Pracodawca ma takie uprawnienia, gdy zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 osób.
Zgodnie z par. 5, rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich, kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:
REKLAMA
- nie wykonuje pracy zarobkowej,
- nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem.
Ważne
Upoważnionym do kontrolowania ubezpieczonych, co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy – jest płatnik zasiłków, czyli ZUS albo pracodawca. Ten ostatni ma takie uprawnienia, gdy zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 osób.
ZUS podpowiada, kogo skontrolować
Taka kontrola dotknąć może każdego chorującego pracownika. To pracodawcy (albo ZUS) sami decydują, kiedy i którego podwładnego sprawdzić. Z przepisów (par. 7 cyt. rozporządzenia) wynika tylko, że kontrola taka powinna być dokonywana w miarę potrzeby, bez ustalania z góry stałych jej terminów, a nasilana szczególnie w okresach, w których występuje zwiększona absencja z powodu choroby lub sprawowania opieki. ZUS jednak zaleca pracodawcom, aby do takiej kontroli, typowali w szczególności osoby, które:
• korzystają często z krótkotrwałych zwolnień lekarskich od pracy,
• uzyskują kolejne zaświadczenia lekarskie od różnych lekarzy,
• korzystają z kolejnych okresów zasiłkowych,
REKLAMA
• były już pozbawione prawa do wynagrodzenia za czas choroby, zasiłku chorobowego lub opiekuńczego w związku z niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnień lekarskich od pracy,
• składały wcześniej zaświadczenia lekarskie po terminie, co skutkowało obniżeniem zasiłku o 25 proc.
Tak wynika z wyjaśnień ZUS, zamieszczonych na stronie internetowej www.zus. pl.
Kiedy pracownik straci prawo do świadczeń
Jedną z okoliczności, której wykrycie skutkuje pozbawieniem chorującego pracownika prawa do wynagrodzenia chorobowego albo zasiłku, jest wykonywanie w trakcie zwolnienia pracy zarobkowej. Przy czym wystarczy samo podjęcie takiej pracy, niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia pracownika.
REKLAMA
Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 6 lutego 2008 r. (sygn. akt II UK 10/07, OSNAPiUS 2009 nr 9–10, poz. 123, str. 412), zgodnie z którym w sprawie o zasiłek chorobowy nie ma znaczenia dowód z opinii medycznej na okoliczność, czy wykonywanie pracy zarobkowej w okresie niezdolności do pracy miało wpływ na stan zdrowia ubezpieczonego.
Ponadto pojęcie „pracy zarobkowej” należy rozumieć bardzo szeroko. Będzie nią więc nie tylko praca podjęta na podstawie umowy o pracę, ale też wykonywana na podstawie umów cywilnoprawnych, jak również prowadzenie własnej działalności gospodarczej.
Z wyjaśnień ZUS
Za pracę w okresie orzeczonej niezdolności do pracy należy uznać m.in.:
- prowadzenie własnej działalności gospodarczej przez pracownika w okresie trwania umowy o pracę. Działalnością taką jest nie tylko wykonywanie konkretnych robót, ale także wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem zakładu, takich jak nadzór nad pracownikami, obsługa klientów, wydawanie materiałów. Jedynie wykonywanie formalnoprawnych czynności, związanych z funkcjonowaniem firmy w okresie choroby osoby prowadzącej działalność, nie powoduje utraty przez nią prawa do zasiłku. Chodzi tu przede wszystkim o czynności, których nie może zaniechać w okresie choroby osoba prowadząca działalność jednoosobowo i będąca jednocześnie pracodawcą, niezbędnych do funkcjonowania firmy – np. podpisanie, ale nie sporządzanie dokumentów finansowych. Taka wymuszona okolicznościami sporadyczna aktywność, zdaniem sądu, w niektórych przypadkach może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego (wyrok SN z 17 stycznia 2002 r., sygn. akt II UKN 71/00, OSNP z 2003 r. nr 20, poz.498 oraz wyrok SN z 7 października 2003 r., sygn. akt II UK 76/03, OSNP z 2004 r. nr 14, poz. 247);
- udział adwokata-członka zespołu adwokackiego w rozprawach (wyrok SN z 23 października 1986 r., sygn. akt II URN 134/86, PiZS z 1987 r. nr 4);
- odpłatne wykonywanie przez radcę prawnego czynności zawodowych, np. podpisywanie dokumentów, reprezentowanie przed sądem, sporządzanie pism procesowych (wyrok SN z 14 grudnia 2005 r., sygn. akt III UK 120/05, OSNP z 2006 r. nr 21–22, poz. 338);
- zawarcie przez przedsiębiorcę, w okresie pobierania zasiłku chorobowego, umowy o pracę z nowym pracownikiem w ramach prac interwencyjnych (wyrok SN z 5 czerwca 2008 r., sygn. akt III UK 11/08,OSNP z 2009 r. nr 21–22, poz. 292).
Wynagrodzenie lub zasiłek za cały okres objęty zwolnieniem stracić może też pracownik, który wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem. W tym przypadku ważne jest więc, czy chory stosuje się do zaleceń lekarskich zawartych w treści zwolnienia, czy powstrzymuje się od podejmowania zachowań mogących utrudnić mu powrót do zdrowia (odzyskanie możliwości pracy), czy też takie zachowania podejmuje.
REKLAMA
Powstaje pytanie – czy adnotacja na otrzymanym zwolnieniu lekarskim „pacjent może chodzić” pozwala choremu pracownikowi na więcej?
Tą kwestią zajmował się Sąd Apelacyjny w Katowicach (wyrok z 12 listopada 2002 r., sygn. akt III AUa 3189/01, PPr. 2003 nr 10, str. 43), który uznał, że taki zapis upoważnia ubezpieczonego jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, np. poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską.
Z orzecznictwa
Udział pracownika we własnym ślubie, ale w czasie zwolnienia lekarskiego, zawierającego adnotację „chory może chodzić”, nie koliduje z obowiązkami pracowniczymi i nie może być uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 par. 1 pkt 1 kp – wyrok SN z 2 kwietnia 1998 r. (sygn. akt I PKN 14/98, OSNAPiUS 1999 nr 6, poz. 21).
Pracownik może zmienić miejsce pobytu
Trzeba także pamiętać, że kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy może być przeprowadzona w:
REKLAMA
- miejscu pracy lub w miejscu prowadzenia działalności pozarolniczej (w przypadku pracownika, który pracuje również u innego pracodawcy albo prowadzi działalność gospodarczą),
- miejscu zamieszkania,
- miejscu czasowego pobytu,
- innym miejscu, jeżeli z posiadanych informacji wynika, że jest to celowe.
Z powyższego wynika, że pracownik nie musi w trakcie choroby obowiązkowo przebywać pod swoim adresem zamieszkania. Jeśli jednak zamierza wyjechać, np. do rodziny, bo tam będzie miał zapewnioną opiekę, powinien o tym poinformować pracodawcę. Bowiem w sytuacji, gdy kontrolujące go osoby, czy to z upoważnienia ZUS, czy pracodawcy nie zastaną go w domu (przy pierwszym albo drugim podejściu, bo w przypadku nieobecności pracownika kontrola jest powtarzana), będzie musiał się ze swojej absencji wytłumaczyć. Może być ona usprawiedliwiona, gdy np. był u lekarza, wyszedł do apteki czy korzystał z rehabilitacji.
Jeśli jednak pracownik nie będzie potrafił, albo nie zechce podać przyczyny swojej nieobecności w domu w trakcie kontroli, to zgodnie z zaleceniami ZUS kontrolujący powinni przyjąć, że zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane niezgodnie z jego celem. Czego pierwszym skutkiem będzie utrata prawa do wynagrodzenia albo zasiłku chorobowego.
To, czy pracownik poniesie z tego tytułu inne konsekwencje, zależy już od decyzji pracodawcy.
Małgorzata Jankowska, ekspert prawa pracy
Podstawa prawna:
Art. 68 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 159).
REKLAMA
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. nr 65, poz.743).
REKLAMA