"Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej". Piotr Gliński zainicjował drugą edycję programu

W piątek w Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni Oddziału Muzeum Narodowego w Warszawie odbyła się konferencja prasowa poświęcona programowi "Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej".

Cele programu

"Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej" to pierwszy w Polsce program dotacyjny przeznaczony na inwestycje w zakresie realizacji form rzeźbiarskich w przestrzeni publicznej. Został zainaugurowany w 2021 roku, jako program własny Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku w ramach Programu Wieloletniego "Niepodległa" na lata 2017–2022. Celem programu, który swoim patronatem objęło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jest podniesienie jakości przestrzeni publicznej w Polsce poprzez usytuowanie w niej większej liczby dzieł o wysokim poziomie rzeźbiarskim. To także próba zmiany myślenia o wspólnej przestrzeni, m.in. dzięki wypracowaniu dobrych praktyk wyboru dzieł, konsultacje społeczne czy serię zajęć edukacyjno-naukowych.

Piotr Gliński podkreślił, że jest to pierwszy program ministerialny "dedykowany w całości rzeźbie".

- Rzeźba została wyodrębniona ze sztuk wizualnych, bo wydaje się, że taki mocny akcent jest potrzebny. Tym bardziej, że dawno nie było takiego systemowego wsparcia dla promocji rzeźby, sztuki wizualnej w przestrzeni publicznej. Na tym nam szczególnie zależało. Będziemy ten program rozwijać. Pierwsza edycja programu w 2021 r. przyczyniła się do 15 realizacji. Przeznaczyliśmy na to 1,5 mln zł. W tej chwili trwa nabór do drugiej edycji. Przeznaczamy 2 mln zł na finansowanie i dofinansowywanie najróżniejszych realizacji dotyczących rzeźby w przestrzeni publicznej - poinformował wicepremier.

Pobudzenie do aktywności w przestrzeni publicznej 

Szef MKiDN przypomniał, że przedsięwzięcie ma pobudzać samorządy, społeczności lokalne i samorządowe instytucje kultury do aktywności w tej przestrzeni. Program - wyjaśnił - obejmuje zarówno realizacje historyczne, figuratywne, jak również bardziej współczesne. - Obejmuje nowe rzeźby, ale także renowację rzeźb starszych, które takiej renowacji wymagają, czy też rozbudowuje kolekcje uznanych ośrodków dbających o rzeźbę nie od dzisiaj - wskazał.

Jak mówił Piotr Gliński, "tytuł programu jest też nieprzypadkowy". - Program był wymyślony już kilka lat temu. W związku z różnymi naszymi doświadczeniami w ministerstwie chcieliśmy taki program wprowadzić już w momencie przygotowywania programu na stulecie odzyskania niepodległości. Z wielu powodów - także z powodu oporu materii, który spowodował, że dopiero teraz taki program jest w Polsce realizowany - nie zrobiliśmy tego wcześniej - powiedział.

Gdzie powstały rzeźby podczas zeszłorocznej edycji?

Wicepremier zwrócił uwagę, że "Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej" jest programem "dość szeroko pomyślanym i zróżnicowanym wewnętrznie poprzez różne typy realizacji". - Także poprzez takie realizacje, które mają charakter lokalny. Same podmioty, które otrzymały dofinansowanie w pierwszej edycji, o tym świadczą. To jest np. realizacja rzeźby upamiętniającej społecznika dr. Tadeusza Rakowieckiego w Hajnówce. To był społecznik, lekarz, bibliofil ważny dla społeczności lokalnej. (...) Ale także realizacja w Łodzi Haliny Kłąb Szwarc, wybitnej łączniczki, agentki AK w czasie wojny, a później profesor medycyny, prorektora Akademii Wychowania Fizycznego. Mamy realizacje w Elblągu, Strzegomiu, Toruniu, bardzo wielu różnych miejscach w Polsce. To są działania, które z jednej strony mają charakter mecenatu państwa, a z drugiej strony - aktywności oddolnej samorządów, samorządowych instytucji kultury i środowiska rzeźbiarskiego - podsumował szef Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Dr hab. Maciej Aleksandrowicz, dyrektor Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku poinformował, że w naborze do I edycji programu złożono 68 wniosków, 16 z nich oceniono pozytywnie, podpisano 15 umów. - W ubiegłym roku zamknęliśmy z powodzeniem te wszystkie realizacje, w związku z tym program, który organizacyjnie został zakończony z powodzeniem - dodał.

Nabór do programu potrwa do 14 lutego

Przekazał, że tegoroczny nabór do programu rozpoczął się 4 stycznia, a potrwa do 14 lutego. - Uprawnionymi wnioskodawcami są samorządowe instytucje kultury oraz same samorządy, w których istnieje komórka lub wydział, który ma pod swoją opieką przestrzeń publiczną. Jest pięć celów, na które można składać wnioski i można je podsumować w trzech wątkach. Są to: oryginalne, nowoczesne dzieła sztuki rzeźbiarskiej odpowiadające na potrzeby społeczności lokalnej; utrwalania istniejących rzeźb, które istnieją w kolekcjach różnych instytucji, w materiałach nietrwałych, a także konserwacja rzeźb powstałych po drugiej połowie XX wieku do dziś" - podał dyrektor Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.

- Naszym celem długofalowym jest nie tylko dotowanie, przekazywanie środków z ministerstwa do samorządów, ale chcielibyśmy zbudować płaszczyznę dialogu z potencjalnymi wnioskodawcami - mówił dr hab. Maciej  Aleksandrowicz. Zaznaczył, że jest to "bardzo trudny temat pracy w przestrzeni publicznej, zdajemy sobie sprawę, że jest to proces długofalowy, w związku z tym w zeszłym roku zorganizowaliśmy cykl webinariów, na którym kontaktowaliśmy się z wnioskodawcami, przekazując im wiedzę specjalistyczną od ekspertów - historyków sztuki, architektów, rzeźbiarzy, konfrontując różne płaszczyzny spojrzenia na te wydarzenia, na tę przestrzeń - wyjaśnił.

Kodeks dobrych praktyk konkursów pomnikowych

Ogłosił także, że na stronie Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku zostało zamieszczone "pierwsze narzędzie pomocne w wyłanianiu dzieł, jest to kodeks dobrych praktyk konkursów pomnikowych". - Od dzisiaj jest dostępny dla wszystkich, którzy chcieliby się dowiedzieć, jak powinno się te skomplikowane, niełatwe i bardzo różnorodne procesy organizować - dodał.

Kurator Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni dr Ewa Ziembińska powiedziała, że "rzeźba, według niej, jest jedną z najciekawszych działalności artystycznych przez swoją różnorodność materiału, form, środków wyrazu, którymi się posługuje, a także swoje przeznaczenie". - Możemy mówić o rzeźbie od takich form galanteryjnych, dekoracyjnych, poprzez realizacje pomnikowe w przestrzeni publicznej, poprzez rzeźbę, która dekoruje naszą przestrzeń publiczną. Myślę, że to są bardzo ważne elementy, żebyśmy mówili o przestrzeni wspólnej, o estetyce przestrzeni wspólnej, która może być także kwestią dekorowania tej przestrzeni, ale może być także przestrzenią do wyrażania pewnych idei, pewnych myśli, upamiętniania osób kultu, ale także być obiektem po prostu artystycznym, który skłoni nas do refleksji" - wskazała.

Rzeźba Haliny Szwarc

Dr Sylwia Wielichowska, zastępca dyrektora Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, które było beneficjentem pierwszej edycji programu, powiedziała, że "dzięki udziałowi w programie muzeum zrealizowało projekt - rzeźba Haliny Kłąb-Szwarc". - W ramach tego projektu powstała rzeźba upamiętniająca postać Haliny Szwarc, wybitnej działaczki konspiracyjnej, agentki Armii Krajowej, która całe swoje młodzieńcze życie poświęciła służbie Polsce i Polakom, ale która również po zakończeniu II wojny światowej, mimo prześladowań ze strony władz komunistycznych, kontynuowała swoją służbę dla ojczyzny. Była ona bowiem prekursorką, inicjatorką założenia pierwszego w Polsce Uniwersytetu Trzeciego Wieku - zwróciła uwagę dr Wielichowska.

Dodała, że powstanie tej rzeźby jest ważne "na co najmniej kilku płaszczyznach". - Jest to pierwsze upamiętnienie tej wybitnej postaci w Łodzi, jej rodzinnym mieście. Po drugie, wierzę, że upowszechnianie postaci Haliny Szwarc, jej bohaterskiej postawy, wpłynie na kształtowanie postaw patriotycznych. Po trzecie, ze względu na kontekst kulturowy i historyczny miejsca, w którym ten pomnik stanął, będzie miało ono również wpływ na budowanie tożsamości lokalnej - wskazała.

• Ustawa o artyście zawodowym. Sellin: ma ona pomóc w zabezpieczeniu socjalnym i emerytalnym
• Muzeum Narodowe w Warszawie. XIX wiek w nowej aranżacji
• Jarosław Sellin z nową funkcją. Został Generalnym Konserwatorem Zabytków

Program "Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej" adresowany jest do samorządowych instytucji kultury niebędących współprowadzonymi przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz do jednostek samorządu terytorialnego, w których istnieje wydział lub komórka organizacyjna sprawująca opiekę konserwatorską nad zabytkami lub przestrzenią publiczną. Mogą one wystąpić z wnioskiem o dofinansowanie takich działań jak: realizacja projektów współczesnych artystów, konserwacja istniejących dzieł, wykup depozytów rzeźb gotowych, realizacja odlewów prac artystów polskich i zagranicznych, ewentualnie projektów rzeźb, w celu umieszczenia ich w przestrzeni publicznej - zewnętrznej i wewnętrznej ze stałym, nieograniczonym dostępem dla publiczności, np. w parkach rzeźby, foyer, lobby, na dziedzińcach siedzib instytucji użyteczności publicznej, w tym instytucji kultury i uczelni.

Trwałym efektem realizacji programu jest grupa obiektów rzeźbiarskich zrealizowanych na wysokim poziomie artystycznym, umieszczonych w przestrzeniach publicznych.

Trzy etapy oceny wniosków 

W 2021 roku w ramach programu przeznaczono 1,5 mln zł na inwestycje w zakresie realizacji rzeźb w przestrzeni publicznej. Ocena wniosków przebiegała w trzech etapach: oceny formalnej, oceny merytorycznej i społecznej oraz oceny organizacyjnej. Dofinansowania przyznano 16 wnioskom, ostatecznie umowy podpisano z 15 podmiotami.

W tym roku Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, kontynuuje program pod nazwą "Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej". Na inwestycje w zakresie realizacji rzeźb w przestrzeni publicznej przeznaczono 2 mln zł. Wnioski można składać do 14 lutego 2022. Zasady dotyczące podmiotów, uprawnionych do składania wniosków, a także możliwych działań, pozostają takie same jak w roku ubiegłym.

Szczegółowe informacje o trwającym naborze, a także poprzedniej edycji programu (m.in. galerię zdjęć z dziełami zrealizowanymi w ramach projektu) można znaleźć na stronie: https://rzezba-oronsko.pl/rzezba-dla-niepodleglej/#o-programie. 

Zobacz także: Arkadiusz Mularczyk w "Sygnałach dnia"

nt