Traktat Północnoatlantycki. Najważniejszy dokument NATO. Jego sercem jest artykuł 5

Traktat Północnoatlantycki, zwany także potocznie Traktatem Waszyngtońskim, zawarto 4 kwietnia 1949 roku w oparciu o zapisy Karty Narodów Zjednoczonych ONZ.  Wszedł w życie 24 sierpnia 1949 roku. Obowiązuje bezterminowo.

Traktat podpisano w Waszyngtonie. Sygnatariuszami traktatu było wówczas 12 państw, w tym 10 europejskich, dwa położone w Ameryce Północnej. Były to Stany Zjednoczone, Kanada, a także Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania i Włochy.

Obecnie (od 7 marca 2024 roku) sojusz liczy 32 państwa.

Artykuł 5

Fundamentem traktatu jest artykuł 5.

Treść artykułu 5. to fundament sojuszu. Na jego mocy "zbrojna napaść" na jednego z członków jest uznana za "napaść przeciwko wszystkim".  Jest to tak zwana zasada obrony zbiorowej.

Zobowiązuje wszystkie państwa do wzajemnej obrony w duchu solidarności.

Artykuł  5

Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.

O każdej takiej zbrojnej napaści i o wszystkich podjętych w jej wyniku środkach zostanie bezzwłocznie powiadomiona Rada Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko Rada Bezpieczeństwa podejmie działania konieczne do przywrócenia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Do tej pory NATO przywołało artykuł 5 tylko raz w historii – miało to miejsce po atakach terrorystycznych z 11 września 2001 roku na obiekty w Stanach Zjednoczonych. Uzgodniono wówczas osiem środków wsparcia Stanów Zjednoczonych.

Artykuł 6

Artykuł 6 Traktatu, wedle zapisów z 1949 roku, uzupełnia artykuł 5.

Artykuł 6

W rozumieniu artykułu 5 uznaje się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej Stron obejmuje zbrojną napaść:

- na terytorium którejkolwiek ze Stron w Europie lub Ameryce Północnej, na algierskie departamenty Francji, na terytorium Turcji lub na wyspy znajdujące się pod jurysdykcją którejkolwiek ze Stron na obszarze północnoatlantyckim na północ od Zwrotnika Raka;

- na siły zbrojne, okręty lub statki powietrzne którejkolwiek ze Stron znajdujące się na tych terytoriach lub nad nimi albo na jakimkolwiek innym obszarze w Europie, na którym w dniu wejścia w życie traktatu stacjonowały wojska okupacyjne którejkolwiek ze Stron, lub też na Morzu Śródziemnym czy na obszarze północnoatlantyckim na północ od Zwrotnika Raka.

Artykuł 4 (zobacz niżej) zakłada możliwość konsultacji w przypadku zagrożenia.

Tzw. środki obrony zbiorowej

NATO kilkakrotnie wykorzystywało tzw. środki obrony zbiorowej, co było związane z wojną w Syrii i agresją Rosji w Ukrainie.

Jak czytamy w komunikatach na stronie NATO, trzykrotnie występowała o to Turcja. Miało o miejsce w 1991 roku wraz z rozmieszczeniem rakiet Patriot podczas wojny w Zatoce Perskiej, w 2003 roku podczas kryzysu w Iraku, oraz w 2012 roku w odpowiedzi na sytuację w Syrii – przez rozmieszczenie rakiet Patriot.

Po 2014 roku zwiększono liczebność tzw. Sił Odpowiedzi NATO, utworzono liczące 5000 żołnierzy siły tzw. szpicy NATO, rozmieszczono wielonarodowe grupy batalionowe w Polsce i w państwach bałtyckich. Wzmocniono patrole powietrzne nad Bałtykiem i Morzem Czarnym. W 2016 roku uznano cyberprzestrzeń, a w 2019 roku również przestrzeń kosmiczną za nowe domeny operacji.

Po 2022 roku zdecydowano się utworzyć cztery kolejne wielonarodowe grupy bojowe w Bułgarii, na Węgrzech, w Rumunii i na Słowacji. 

Konsultacje i artykuł 4.

Ustalono, że wszystkie decyzje NATO podejmowane są w drodze konsensusu, po dyskusji i konsultacjach pomiędzy krajami członkowskimi.

O możliwości konsultacji w przypadku wątpliwości, zagrożenia, mówi artykuł 4.

Artykuł 4

Strony będą się wspólnie konsultowały, ilekroć, zdaniem którejkolwiek z nich, zagrożone będą integralność terytorialna, niezależność polityczna lub bezpieczeństwo którejkolwiek ze Stron.

Od czasu utworzenia Sojuszu w 1949 r. na artykuł 4 powoływano się siedem razy. Pięć razy uczyniła to Turcja. 24 lutego 2022 roku Polska, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Bułgaria, Czechy, Słowacja zwróciły się o przeprowadzenie konsultacji na podstawie art. 4 w związku z inwazją Rosji na Ukrainę na pełną skalę.  3 marca 2014 roku Polska powołała się na art. 4 w związku ze wzrostem napięcia w wyniku agresywnych działań Rosji.

Konsultacje leżą jednak u podstaw funkcjonowania sojuszu jako całości, w wielu obszarach. Podejmowano wysiłki ich usprawnienia. W tym celu przygotowano tzw. Raport Trzech Mędrców w 1956 roku i podejmowano szereg innych działań.

Animus in consulendo liber – to motto, które zapisane na fotelu władcy pięknego włoskiego miasta w San Gimignano w Palazzo del Podestà przeniesiono do sali Rady Północnoatlantyckiej w 1959 roku. Zdobi ją do dziś. W wolnym tłumaczeniu: to "duch człowieka nieskrępowany w procesie konsultacji (dyskusji, rekomendacji") lub "umysł nieskrępowany w rozważaniach".

Polityka otwartych drzwi i artykuł 10.

Traktat ustanawia także, że sojusz jest otwarty na nowych członków. Umożliwia to rozszerzenie sojuszu na te kraje, które chcą skorzystać z jego parasola ochronnego.

Strony mogą, za jednomyślną zgodą, zaprosić do przystąpienia do niniejszego traktatu każde inne państwo europejskie, które jest w stanie realizować zasady niniejszego traktatu i wnosić wkład do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Każde państwo zaproszone w ten sposób może stać się stroną traktatu, składając Rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki dokument przystąpienia. Rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki powiadomi każdą ze Stron o złożeniu każdego takiego dokumentu przystąpienia.

Rada Północnoatlantycka

Artykuł 9. Traktatu ustanawia Radę Północnoatlantycką, jako najwyższą władzę traktatu.

Niniejszym Strony ustanawiają Radę, w której każda z nich będzie reprezentowana w celu rozpatrywania spraw dotyczących realizacji niniejszego traktatu. Rada będzie zorganizowana w taki sposób, żeby mogła zbierać się szybko w każdym czasie. Rada utworzy takie organy pomocnicze, jakie okażą się potrzebne; w szczególności utworzy ona natychmiast komitet obrony, którego zadaniem będzie zalecanie środków w celu realizacji artykułów 3 i 5.

Inne zobowiązania poza obroną zbiorową: rozwijanie własnych zdolności obronnych i artykuł 3.

Artykuł 5 dotyczy obrony zbiorowej. Natomiast artykuł 3 mówi o zobowiązaniu do rozwijania zdolności obronnych.

Artykuł 3

Dla skuteczniejszego osiągnięcia celów niniejszego traktatu, Strony, każda z osobna i wszystkie razem, poprzez stałą i skuteczną samopomoc i pomoc wzajemną, będą utrzymywały i rozwijały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia zbrojnej napaści.

Artykuł 1 i 2 dotyczą sposobów funkcjonowania państw członkowskich na arenie międzynarodowej i budowy demokratycznych i wolnych systemów w swoich krajach.

Artykuł 1

Strony zobowiązują się, zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych, załatwiać wszelkie spory międzynarodowe, w które mogłyby zostać zaangażowane, za pomocą środków pokojowych w taki sposób, aby pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe oraz sprawiedliwość nie zostały narażone na niebezpieczeństwo, jak również powstrzymywać się w swych stosunkach międzynarodowych od użycia lub groźby użycia siły w jakikolwiek sposób niezgodny z celami Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 2

Strony będą przyczyniały się do dalszego rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych przez umacnianie swych wolnych instytucji, przez przyczynianie się do lepszego zrozumienia zasad, na jakich opierają się te instytucje, oraz przez rozwijanie warunków dla stabilizacji i dobrobytu. Będą one dążyły do usuwania konfliktów w prowadzonej przez nie międzynarodowej polityce gospodarczej i będą popierały współpracę gospodarczą między wszystkimi Stronami lub częścią z nich.

***

***

***

Przeczytaj polskie tłumaczenie Traktatu Północnoatlantyckiego:

Traktat Północnoatlantycki.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20000870970/O/D20000970.pdf 

***

• Były ambasador USA: gdyby nie rozszerzenie NATO, Rosja być może już zajęłaby kraje bałtyckie i atakowała Polskę
• Przy linii frontu. Dr Kuzio: dozowano broń jak kroplówkę, a armia Rosji jest wciąż zbrodnicza, jak mordercy z Katynia

***

Zebrała Agnieszka Kamińska, PolskieRadio24.pl, na podstawie m.in. nato.in.