Andriej Sacharow. Twórca ruchu obrony praw człowieka
Zanim został cenionym na całym świecie krytykiem komunistycznego reżimu, był znany jako jeden z największych fizyków XX wieku i szef sowieckiego programu jądrowego. 14 grudnia 1989 roku zmarł Andriej Sacharow.
2024-12-14, 05:35
- Związek Radziecki ma strukturę imperium, które powstało przy użyciu siły, wbrew woli większości narodów. To imperium trzeba zdemontować, a w jego miejsce utworzyć dobrowolną konfederację republik – to słowa Andrieja Sacharowa, wielkiego fizyka, laureata nagrody Nobla i deputowanego do parlamentu.
Posłuchaj
Ojciec sowieckiej bomby wodorowej
Andriej Sacharow zanim został cenionym na całym świecie krytykiem komunistycznego reżimu, był znany jako jeden z największych fizyków XX wieku. Był szefem sowieckiego programu jądrowego. W roku 1950 wraz z Igorem Tammem doprowadził do pierwszej kontrolowanej reakcji termojądrowej, za co władze sowieckie obsypały go nagrodami i medalami.
Jednak Sacharow nie zadowolił się wygodnym życiem i pod koniec lat 50. wdał się w konflikt z władzami, konsekwentnie sprzeciwiając się zbyt wielu niepotrzebnym próbom jądrowym.
REKLAMA
Twórca ruchu obrony praw człowieka
Występował w obronie dysydentów więzionych za przekonania oraz postulował zniesienie kary śmierci. Bronił ludności żydowskiej, której odmawiano prawa do emigracji, a także katolickich księży prześladowanych przez władze na Litwie. W 1966 roku podpisał się pod sprzeciwem wobec politycznej rehabilitacji Stalina.
Otwarcie krytykował absurdy życia społeczno-politycznego i gospodarczego w ZSRR. Jego książki, pokazujące słabość systemu sowieckiego, osiągały na Zachodzie wielomilionowe nakłady.
Za tę działalność w 1975 roku został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla. Zbiegło się to z coraz silniejszymi represjami ze strony władz komunistycznych.
Sacharow wraz z żoną Jeleną Bonner, za protesty przeciwko agresji ZSRR na Afganistan, w 1980 roku został zesłany do miasta Gorki nad Wołgą (obecnie Niżni Nowogród). Napisał w tej sprawie listy do sekretarza generalnego ONZ i Rady Bezpieczeństwa ONZ. Wzywał też do bojkotu igrzysk olimpijskich w Moskwie.
REKLAMA
Pierestrojka
19 grudnia 1986 roku Michaił Gorbaczow, w tym czasie Generalny Sekretarz KPZR, zezwolił na powrót Sacharowa z zesłania. Fizyk odmówił przyjęcia odebranych mu wcześniej nagród do czasu, gdy władze sowieckie zrehabilitują wszystkich prześladowanych za swoje przekonania.
- Pierestrojka i głasnost nie są wolne od niebezpieczeństw związanych z każdą rewolucją z góry - mówił Andriej Sacharow na konferencji w Moskwie w 1988 roku.
Sacharow całą swoją energię skupił na staraniach o poszerzenie demokratycznych przemian w ZSRR. Apelował o uwolnienie więźniów politycznych i rehabilitację ofiar terroru stalinowskiego. Walczył o usunięcie z konstytucji radzieckiej gwarancji partyjnego monopolu władzy.
- Sacharow skrytykował zapowiadane zmiany w konstytucji ZSRR i nazwał je bombą zegarową - mówił w 1988 roku Tadeusz Mieleszko z Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. - Szczególnie niepokoi laureata pokojowej nagrody Nobla perspektywa łączenia urzędu głowy państwa z funkcją sekretarza generalnego partii. Dla Sacharowa jest to pomysł szaleńczy.
REKLAMA
Śmierć
Noblista zmarł 14 grudnia 1989 w swoim mieszkaniu w Moskwie. Nie dożył rozpadu ZSRR.
- W Paryżu spotkałem się osobiście z Sacharowem. Długo rozmawialiśmy. Mówił o tym, że właściwie on to jest słaby, ja to jestem kimś. Reprezentuję ideę i ludzi. Mam armię. W dobie reform pierestrojki jest to niepowetowana strata – mówił Lech Wałęsa po śmierci Sacharowa.
Od 1988 roku Parlament Europejski przyznaje nagrodę im. Andrieja Sacharowa za działalność w dziedzinie praw człowieka.
mjm/im
REKLAMA
REKLAMA