Rokosz Lubomirskiego – bratobójcza rzeź
Wojna domowa 1665-1666 roku była wielką przegraną batalii o naprawę Rzeczpospolitej. Butny magnat wykorzystując antagonizmy do ugruntowania własnej potęgi odgrywał decydującą rolę w Rzeczpospolitej.
2014-09-04, 06:00
Posłuchaj
Klęski poniesione przez Polskę w latach 1648-1660 i faktyczne załamanie się państwowości polskiej w pierwszym okresie potopu szwedzkiemu uświadomiły królowi i jego otoczeniu konieczność przeprowadzenia radykalnych reform ustrojowych. Tylko silne, scentralizowane państwo mogło stawić czoła imperialnym zakusom sąsiednich mocarstw.
Przy zasadzie jednomyślności sejmu i liberum veto jakiekolwiek zmiany były ciężkie do zrealizowania. Jednak w stronnictwie dworskim takie plany powstały. Na czele obozu antyreformatorskiego stanął Jerzy Sebastian Lubomirski. Marszałek wielki i hetman polny koronny. Człowiek zdolny, ambitny i wykształcony.
Spór z królem
Jego spory z królem sięgały początku lat 50. XVII wieku. Dwór nie poparł jego starań o małżeństwo z bogatą wdową Elżbietą Kazanowską i odrzucił kandydaturę Lubomirskiego na stanowisko podkanclerzego po śmierci Jerzego Ossolińskiego. Jednocześnie krytykował królewskie plany, kolaborował z zagranicznymi monarchami, między innymi z księciem Siedmiogrodu Jerzym II Rakoczym, któremu proponował wspólne obalenie króla Jana Kazimierza.
Doskonały wódz
Mimo chwiejnej postawy w trakcie potopu szwedzkiego Jerzy Lubomirski odegrał znaczącą rolę w walce z najeźdźcą. Był autorem sukcesów wojsk polskich jakimi było zdobycie Sandomierza , czy zwycięska bitwa pod Warką.
W 1657 roku otrzyma buławę hetmana polnego koronnego. Wśród wielu wypraw wojennych, dowodzona przez Lubomirskiego kampania 1660 roku przeciwko wojskom rosyjskim i kozackim była jedną z najsprawniejszych polskich wypraw XVII wieku.
Intrygi dworskie
Równie aktywnie działał w polityce dworskiej. W 1658 roku był inicjatorem zjazdu senatorów w sprawie elekcji vivente rege (za życia króla), traktowaną jako zamach na złotą wolność szlachecką. Tam z jednej strony występował jako stronnik dworu, a jednocześnie wobec szlachty i wojska opowiadał się za jednym z obcych kandydatów.
Te i podobne działania doprowadziły do procesu sejmowemu przeciwko Lubomirskiemu w 1664 roku. Wówczas, mimo że nie udowodniono mu planów obalenia króla, większość senatorów opowiedziała się przeciwko hetmanowi, który szukał pomocy na dworze wiedeńskim. Gotów był też porozumieć się z Moskwą.
Rokosz Lubomirskiego
Jerzy Lubomirski przygotowując się do zbrojnego starcia prowadził agitację wśród szlachty. Z jego inicjatywy zerwany został sejm 1665 roku, a część wojska zawiązała konfederację. 4 września oddziały Lubomirskiego rozbiły pod Częstochową siły wierne królowi. Po połączeniu się ze swoimi stronnikami w Wielkopolsce zdobył przewagę militarną.
Rzeź pod Mątwami
Rok później sprawa Lubomirskiego rozbiła obrady sejmu 1666 roku – rozpoczęła się nowa fala wojna domowej. W lipcowej bitwie pod Mątwami Lubomirski w niezwykle krwawej bitwie odniósł zwycięstwo nad armią królewską. Bratobójcza rzeź przeraziła wszystkich. Obie strony zawarły ugodę w Łęgonicach, na mocy której zbuntowany magnat musiał zrezygnować ze wszystkich godności. Jednak wciąż pozostawał w opozycji wobec królewskich planów elekcji vivente rege, z których w końcu zrezygnował też Jan Kazimierz. Lubomirski zmarł we Wrocławiu w 1667 roku.
- Był to warchoł, intrygant, zwykły zdrajca polityczny, który pogrzebał ideę naprawy Rzeczpospolitej – mówiła na antenie PR prof. Teresa Chynczewska-Hennel.
- Daj nam Boże więcej takich zdrajców, a być może nie było by rozbiorów – ripostował prof. Henryk Wisner – trzeba pamiętać, że był to jeden z najwybitniejszych wodzów w dziejach Rzeczpospolitej. Człowiek, który najwięcej czynił w dobie potopu szwedzkiego dla ratowania ojczyzny.
Posłuchaj sporu historyków o postać Jerzego Lubomirskiego.
mjm
REKLAMA