"Nie chciał mówić wprost". Stanisław Lem i trauma wojny

– Lem chciał zaświadczyć o tym, co spotkało jego i jego najbliższych w czasie II wojny. Nie mógł niestety o tym powiedzieć w sposób otwarty – opowiadała portalowi Polskiego Radia prof. Agnieszka Gajewska, znawczyni biografii i twórczości Stanisława Lema.

Kliknij w obrazek i przenieś się do nowego serwisu portalu Polskiego Radia – galaktykalema.pl

To unikanie albo swoiste szyfrowanie tematu wojennej traumy miało oczywiście wiele przyczyn. Była tu i najgłębiej osobista niechęć do powrotu do spraw najstraszniejszych (w 1941 roku Stanisław Lem znalazł się w grupie Żydów zmuszonych przez Niemców do wynoszenia zamordowanych z piwnic lwowskiego więzienia "Brygidki" – sam cudem uszedł z życiem), była i próba niewskazywania na swoje żydowskie korzenie.

REKLAMA

Mimo wszystko pisarz nie chciał milczeć, choć – jak zaznaczył historyk literatury prof. Jacek Kopciński – nie chciał też mówić wprost.

– Lem uniwersalizował swoje wojenne doświadczenie, pokazał skalę opresji z różnych punktów widzenia. Często jako świadka, czasami z punktu widzenia ofiary. I w różnych powieściach, które pisał przez całe swoje życie, uparcie powracają motywy, które dotyczą chociażby masowych grobów, panicznego lęku wywołanego niewielkim zdarzeniem, chęci ucieczki, myśli o samobójstwie – opowiadała w serwisie galaktykalema.pl. prof. Agnieszka Gajewska.

Z jednej strony zatem można odczytać twórczość Stanisława Lema inaczej – jako mniej lub bardziej zaszyfrowany przekaz rzeczy traumatycznych (np. literacki obraz śmierci przez uduszenie jako nawiązanie do losów rodziny pisarza zamordowanej w Bełżcu) lub po prostu omijanych (jak temat żydowskiego Lwowa).

Z drugiej strony – dzięki zgromadzonym w serwisie galaktykalema.pl informacji – można odtworzyć nieznane dotychczas szerzej wojenne losy Stanisława Lema. Wspomniany wcześniej epizod w "Brygidkach", przebywanie w getcie lwowskim, pracę jako mechanika samochodowego (lub po prostu zbieracza złomu), ukrywanie się w różnych miejscach Lwowa po tzw. aryjskiej stronie.

REKLAMA

***

Jak czytać – stosując ten autobiograficzny klucz – książki Stanisława Lema? Jak wyglądały wojenne losy pisarza i jego rodziny? O tym, a także o innych etapach życia autora "Solaris" – w rozdziałach "Biografia" i "Kongres Lemologiczny" serwisu galaktykalema.pl.

jp