Elżbieta Rakuszanka. "Matka królów", twórczyni jagiellońskiej potęgi

Kronikarze opisywali Elżbietę jako wyjątkowo mało urodziwą. Miała stale przechyloną głowę na prawą stronę z powodu zdeformowanego kręgosłupa, zapadniętą klatkę piersiową, wysunięty podbródek i wadę zgryzu. Badania szkieletu królowej przeprowadzone w 1973 roku wykazały skoliozę i lordozę, spowodowane zapewne przez gruźlicę kości, którą przeszła w dzieciństwie.

Gdy przybyła do Polski na ślub z Kazimierzem Jagiellończykiem, król chciał nawet zrezygnować z poślubienia szpetnej panny młodej. Ostatecznie przełamał opory i chyba nie żałował tej decyzji, gdyż przez niemal cztery dekady tworzył z Elżbietą udane małżeństwo, które doczekało się licznego potomstwa.

W kręgu wielkiej polityki

Elżbieta Rakuszanka (od Rakuzy, dawnej nazwy Austrii) pochodziła z rodu Habsburgów, wkrótce potężnego, wówczas dopiero wchodzącego do "pierwszej ligi" dynastii Europy. Po śmierci ojca, Albrechta II, króla Niemiec, Czech i Węgier w 1439 roku trafiła wraz z dwójką rodzeństwa na dwór krewnego, Fryderyka Habsburga (od 1452 cesarza), który nie przywiązywał wielkiej wagi do wychowania dzieci.

Dzięki staraniom opiekunki Elżbieta nauczyła się czytać i pisać po niemiecku, łacinie i węgiersku, co wyróżniało ją na tle innych kobiet tej epoki. Z zamiłowania do książek słynął także jej młodszy brat, Władysław Pogrobowiec (zm. 1457), król Czech i Węgier.

REKLAMA

Elżbieta i jej starsza siostra Anna, jako królewskie córki, stały się obiektem politycznych targów matrymonialnych na krótko po tym, jak pojawiły się na świecie. Już w 1436 roku (Anna miała 4 lata, Elżbieta kilka miesięcy) polscy posłowie starali się o zaręczyny z kilkuletnimi synami Władysława Jagiełły. Chodziło o zabezpieczenie tronów w Czechach i na Węgrzech, do których Habsburżanki mogły rościć prawa.

Projekt ten został zrealizowany połowicznie (Anna wyszła za jednego z niemieckich władców) i z kilkunastoletnim opóźnieniem.

Uciekający pan młody

Elżbieta poślubiła Kazimierza Jagiellończyka, syna Jagiełły, wielkiego księcia litewskiego (od 1440) i króla Polski (od 1447) jako 18-latka, czyli dosyć późno, jak na ówczesne standardy. Być może powodem tak długiego oczekiwania na wydanie za mąż była jej specyficzna uroda.

Prawdopodobnie właśnie wieści o wyglądzie Rakuszanki wystraszyły pana młodego na tyle, że był gotów w ostatniej chwili zerwać zaręczyny i odwołać ślub. Austriacki orszak kilka dni czekał na pozwolenie na wjazd do Krakowa, aż w końcu król dał się przekonać do ożenku.

REKLAMA

"Elżbietę gorąco miłował"

Wszystkie znaki na niebie (potworna ulewa) i ziemi (uroda panny młodej i wahania pana młodego oraz kłótnia duchownych o to, kto ma przewodzić uroczystości) wskazywały, że małżeństwo zawarte 10 lutego 1454 roku w katedrze wawelskiej nie będzie udane.

A jednak, Kazimierz i Elżbieta stworzyli jedną z najbardziej zgranych par królewskich. Przeżyli razem 38 lat i według przekazów z epoki przez cały ten czas byli sobie bliscy. A to w małżeństwach aranżowanych ze względów politycznych należało do rzadkich zjawisk. Żyjący na przełomie XV i XVI wieku kronikarz Maciej z Miechowa zanotował, że król "żonę swą, królową Elżbietę gorąco miłował".

Elżbieta wspierała Kazimierza w sprawowaniu rządów i towarzyszyła mu w licznych podróżach po Polsce i Litwie. Mimo początkowych trudności opanowała też język polski. Małżeństwo doczekało się 13 dzieci.

"Córka, siostra, żona i matka królów"

Spośród sześciu synów, czterech zasiadło na królewskich tronach. Z tego względu nazywana była. Najstarszy Władysław Jagiellończyk był królem Czech (1471-1516) i Węgier (1490-1516), Jan Olbracht królem Polski (1492-1501), Aleksander królem Polski (1501-1506) i wielkim księciem litewskim (1492-1506), podobnie Zygmunt Stary (kolejno 1507-1548 i 1506-1548). Kazimierz, imiennik ojca, został świętym oraz patronem Polski i Litwy, a Fryderyk, duchowny, doczekał się kapelusza kardynalskiego.

REKLAMA

Pięć córek (dwie pozostałe zmarły w dzieciństwie) zostało wydanych m.in. za księcia bawarskiego, pomorskiego czy saskiego. Zofia była matką Albrechta Hohenzollerna, ostatniego wielkiego mistrza krzyżackiego, który w 1525 roku złożył hołd Zygmuntowi Staremu, swojemu wujowi.

Elżbieta Rakuszanka, mimo poważnych problemów z kręgosłupem i 13 porodów, dożyła niemal 70 lat. Przeżyła męża, trzech synów i cztery córki. Królowa, nazywana "matką królów" (a nawet "córką, siostrą, żoną i matką królów") umierała w 1505 roku, dynastia Jagiellonów osiągnęła szczyt potęgi dynastycznej. Ostatecznie jednak przegrała rywalizację z Habsburgami o panowanie nad Europą Środkowo-Wschodnią, a ostatnim Jagiellonem na tronie był wnuk Elżbiety Zygmunt August.

Źródło: Polskie Radio

J. Besala, Małżeństwa królewskie. Jagiellonowie, 2006.

REKLAMA